ಅಧ್ಯಾಯ अध्याय 2
ನಾಮಪದ ಮತ್ತು ಸರ್ವನಾಮ ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ಮೇಲೆ ಲಿಂಗ, ವಚನ ಮತ್ತು ಕಾರಕಗಳ ಪ್ರಭಾವ
संज्ञा एवं सर्वनाम तथा उन पर लिंग, वचन और कारक का प्रभाव
2.1 ನಾಮಪದ: संज्ञा:
ಯಾವುದೇ ವ್ಯಕ್ತಿ, ಸ್ಥಾನ, ವಸ್ತು ಅಥವಾ ಭಾವದ ಹೆಸರನ್ನು ನಾಮಪದ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತೇವೆ. ಹಿಂದಿ ವ್ಯಾಕರಣದಲ್ಲಿ ನಾಮಪದದ ಮೂರು ಮುಖ್ಯ ಪ್ರಕಾರಗಳಿವೆ.
೧. ವ್ಯಕ್ತಿವಾಚಕ ನಾಮಪದ ೨. ಜಾತಿವಾಚಕ ನಾಮಪದ ಮತ್ತು ೩. ಭಾವವಾಚಕ ನಾಮಪದ
किसी व्यक्ति, स्थान, वस्तु अथवा भाव के नाम को संज्ञा कहते हैं। हिंदी में संज्ञा के तीन मुख्य भेद हैं: 1. व्यक्तिवाचक संज्ञा, 2. जातिवाचक संज्ञा और 3. भाववाचक संज्ञा
ನಾಮಪದದ ರೂಪ ಪರಿವರ್ತನೆ:
ನಾಮಪದ ವಿಕಾರಿ ಶಬ್ಧವಾಗಿದೆ. ನಾಮಪದದ ರೂಪ ಮೂರು ಕಾರಣಗಳಿಂದ ಪದಲಾವಣೆಯಾಗುತ್ತದೆ. 1. ಲಿಂಗದಿಂದ 2. ವಚನದಿಂದ ಮತ್ತು 3. ಕಾರಕದಿಂದ.
संज्ञाओं का रूप परिवर्तन:
संज्ञा विकारी शब्द हैं। संज्ञा शब्द के रूप तीन कारणों से बदलते हैं : 1. लिंग से, 2. वचन से और 3. कारक से।
2.2 ಸರ್ವನಾಮ: सर्वनाम:
ನಾಮಪದದ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಬಳಕೆಯಾಗುವ ಶಬ್ಧವೇ ಸರ್ವನಾಮ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ:
ಮೋಹನ್ ಇಂದು ಅಸ್ವಸ್ಥನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಅವನನ್ನು ವೈದ್ಯರ ಬಳಿ ಕರೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗಿ.
सर्वनाम वे शब्द हैं जो संज्ञाओं के स्थान पर प्रयोग किए जाते हैं। उदाहरण:
मोहन आज अस्वस्थ है। उसको डॉक्टर के पास ले जाओ।
ಈ ವಾಕ್ಯದಲ್ಲಿ ಮೋಹನನ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ’ಅವನನ್ನು’ ಬಳಸಲಾಗಿದೆ. ಹೀಗಾಗಿ ಅದು ಸರ್ವನಾಮ ಆಗಿದೆ. ನಾಮಪದವನ್ನು ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ಪ್ರಯೋಗಿಸುವುದನ್ನು ತಪ್ಪಿಸಲು ಸರ್ವನಾಮವನ್ನು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
उक्त दूसरे वाक्य में मोहन के स्थान पर ‘उसको’ का प्रयोग किया गया है। अत: यह सर्वनाम है। सर्वनाम का प्रयोग संज्ञा के बार-बार प्रयोग को दूर करने के लिए किया जाता है।
ಸ್ವತ:, ಸ್ವಂತ, ಸ್ವಯಂ ಕೂಡಾ ವೈಯಕ್ತಿಯ ಸರ್ವನಾಮದ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಬಳಕೆಯಾಗುತ್ತವೆ.
ಉದಾ:
ನಾನು ಸ್ವತಃ ಈ ಕೆಲಸವನ್ನು ಮಾಡಬಲ್ಲೆ.
ನೀವು ಸ್ವಯಂ ಅಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗಿ.
खुद, स्वयं, स्वत: भी निजवाचक सर्वनाम के रूप में प्रयुक्त होते हैं।
उदा: –
मैं खुद यह काम कर सकता हूं;
आप स्वयं वहां जाइए।
2.3 ಸರ್ವನಾಮ ಶಬ್ಧಗಳ ರೂಪ ರಚನೆ : सर्वनाम शब्दों की रूप-रचना :
ನಾಮಪದಕ್ಕೆ ಹೋಲಿಸಿದಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಸರ್ವನಾಮಗಳಲ್ಲಿ ಕಾರಕಗಳ ಪ್ರಭಾವದಿಂದ ಅಧಿಕ ರೂಪಾಂತರ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
संज्ञाओं की तुलना में कुछ सर्वनामों में कारकों के कारण अधिक रूपांतर देखा जाता है।
ಕೆಲವು ಬಹು ಪ್ರಚಲಿತ ಸರ್ವನಾಮಗಳ ರೂಪ ರಚನೆ ಈ ಪ್ರಕಾರದಲ್ಲಿದೆ:
कुछ बहुप्रचलित सर्वनामों की रूप-रचना इस प्रकार हैं:
ನಾನು– मैं - मैं, मैंने, मुझे, मुझको, मुझसे, मेरे द्वारा, मेरे लिए, मेरा, मेरे, मेरी, मुझमें, मुझ पर
ನಾವು– हम- हम, हमने, हमें, हमको, हमसे, हमारे द्वारा, हमारे लिए, हमारा, हमारे, हमारी, हममें, हम पर
ನೀನು– तू- तू, तूने, तुझे, तुझको, तुझसे, तेरे द्वारा, तेरे लिए, तेरा, तेरे, तेरी, तुझमें, तुझ पर
ನೀವು– तुम - तुम, तुमने, तुम्हें, तुमको, तुमसे, तुम्हारे द्वारा, तुम्हारे लिए, तुम्हारा, तुम्हारे, तुम्हारी, तुममें, तुम पर
ಅವನು / ಅವಳು/ ಅದು– वह - वह, उसने, उसे, उसको, उससे, उसके द्वारा, उसके लिए, उसका, उसके, उसकी, उसमें, उस पर
ಅವರು – वे - वे, उन्होंने, उन्हें, उनको, उनसे, उनके द्वारा, उनके लिए, उनका, उनके, उनकी, उनमें, उन पर
ಅವನು /ಅವಳು / ಇದು– यह - यह, इसने, इसे, इसको, इससे, इसके द्वारा, इसके लिए, इसका, इसके, इसकी, इसमें, इस पर
ಇವರು– ये - ये, इन्होंने, इन्हें, इनको, इनसे, इनके द्वारा, इनके लिए, इनका, इनके, इनकी, इनमें, इन पर
ಯರಾದರೂ– कोई - कोई, किसीने, किन्हींने, किसी को, किन्हीं को आदि।
ಯಾರು– कौन – कौन, किसने, किन्होंने, किसको, किसे, किन्हें, किनको आदि।
ಯಾರು– जो - जिसने, जिन्होंने, जिसको, जिसे, जिनको, जिन्हें आदि।
2.4 ಲಿಂಗ: लिंग:
ಹಿಂದಿ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಎರಡು ಲಿಂಗಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ–
हिंदी भाषा में दो ही लिंग माने जाते हैं –
(i) ಪುಲ್ಲಿಂಗ पुल्लिंग ಮತ್ತು और (ii) ಸ್ತ್ರೀಲಿಂಗ स्त्रीलिंग।
ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಲಿಂಗದ ಗುರುತಿಗೆ ಕೆಲವು ಸುಳಿವುಗಳು ಇಲ್ಲಿ ಕೊಡಲಾಗಿದೆ. ಇವುಗಳಿಗೆ ಅನೇಕ ಅಪವಾದಗಳಿವೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ ಬಹುತೇಕ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಇವುಗಳು ಸಹಾಯಕವಾಗುತ್ತವೆ.
आम तौर पर लिंग की पहचान के लिए कुछ संकेत दिए जा रहे हैं, इनके कई अपवाद हैं, फिर भी अधिकांश स्थानों पर ये सहायक हो सकते हैं :
ಪುಲ್ಲಿಂಗ : पुल्लिंग:
- ’ಆ’ ಕಾರಾಂತ ಶಬ್ಧಗಳು ‘आ’ से अंत होने वाले शब्द :
ಉದಾ: उदा: कपड़ा, पैसा, पहिया, आटा आदि।
ಅಪವಾದ: अपवाद- हवा, दवा, सजा, खटिया आदि। - ‘ನಾ’, ‘ಆವ್’, ‘ಪನ್’, ‘ಪಾ’ ದಿಂದ ಅಂತ್ಯಗೊಳ್ಳುವ ಭಾವವಾಚಕ ನಾಮಪದಗಳು ‘ना’, ‘आव’, ‘पन’, ‘पा’ से अंत होने वाली भाववाचक संज्ञाएं:ಉದಾ: उदा: गाना, बहाव, लड़कपन, बचपन, बुढ़ापा आदि।
- ‘ಆನ್’ ಶಬ್ಧದಿಂದ ಅಂತ್ಯಗೊಳ್ಳುವ ಕ್ರಿಯಾರ್ಥಕ ನಾಮಪದಗಳು: ‘आन’ से अंत होने वाली क्रियार्थक संज्ञाएं:
ಉದಾ: उदा: लगान, खान-पान, मिलान आदि। - ‘ತ್ವ’, ‘ತ್ಯ’, ‘ವ್ಯ’, ‘ರ್ಯ್’ ಶಬ್ಧದಿಂದ ಅಂತ್ಯಗೊಳ್ಳುವ ನಾಮಪದಗಳು: ‘त्व’, ‘त्य’, ‘व्य’, ‘र्य’ अंत होने वाली संज्ञाएं:
ಉದಾ: उदा: व्यक्तित्व, कृत्य, कर्तव्य, चातुर्य आदि। - ‘ಅ’ ಕಾರಾಂತ ನಾಮಪದಗಳು : ‘अ’ से अंत होने वाली संज्ञाएं:
ಉದಾ: उदा: घर, मकान, खेत, पेड़ आदि।
ಅಪವಾದ: अपवाद: किताब, कलम, दीवार आदि। - ದೇಶಗಳು, ಪರ್ವತಗಳು ಮತ್ತು ಸಾಗರಗಳ ಹೆಸರು: देशों, पर्वतों, सागरों के नाम:
ಉದಾ: उदा: भारत, चीन, जापान, अमेरिका, इटली, हिमालय, विंध्याचल, आल्प्स, हिंद महासागर, अरब सागर आदि। - ಲೋಹಗಳು ಮತ್ತು ಆಭರಣಗಳ ಹೆಸರು: सभी धातुओं और गहनों के नाम:
ಉದಾ: उदा: सोना, हीरा, लोहा आदि।
ಅಪವಾದ: अपवाद: चाँदी। - ದಿನಗಳು ಮತ್ತು ಮಾಸಗಳ ಹೆಸರು: दिनों और महीनों के नाम:
ದಿನ: दिन- रविवार, सोमवार, मंगलवार, बुधवार, गुरुवार, शुक्रवार और शनिवार।
ಮಾಸಗಳು: महीने- चैत्र, वैशाख, जेठ, आषाढ़, श्रावण, भाद्रपद, आश्विन, कार्तिक, मार्गशीर्ष, पौष, माघ, फाल्गुन। - ಮರಗಳ ಹೆಸರು: पेड़ के नाम :
ಉದಾ: उदा: आम, कटहल, ताड़, पीपल, बरगद, सागौन, शीशम आदि।
ಅಪವಾದ: अपवाद: इमली। - ಧಾನ್ಯಗಳ ಹೆಸರು: अनाजों के नाम :
ಉದಾ: उदा: धान, चावल, गेहूं, बाजरा, चना, तिल।
ಅಪವಾದ: अपवाद: ज्वार, दाल, अरहर, मटर।
ಸ್ತ್ರೀಲಿಂಗ : स्त्रीलिंग :
- ‘ಈ’ ಕಾರಾಂತ ನಾಮಪದಗಳು: ‘ई’ से अंत होने वाली संज्ञाएं:
ಉದಾ: उदा: नदी, चिट्ठी, टोपी, रोटी, गाली, विनती।
ಅಪವಾದ: अपवाद: पानी, घी, दही, मोती। - ऊनवाचक संज्ञाएं : खटिया, डिबिया, पुडि़या।
- ‘ಆ’ ಕಾರಾಂತ ಸಂಸ್ಕ್ರತ ನಾಮಪದಗಳು: ‘आ’ अंत होने वाली संस्कृत की संज्ञाएं:
ಉದಾ: उदा: दया, कृपया, क्षमा।
ಅಪವಾದ: अपवाद: पिता, कर्ता। - ‘ಇ’ ಕಾರಾಂತ ನಾಮಪದಗಳು: ‘इ’ से अंत होने वाली संज्ञाएं:
ಉದಾ: उदा: रुचि, विधि, गति।
ಅಪವಾದ: अपवाद: मुनि, ऋषि। - ‘ತಾ’, ‘ವಟ್’, ಹಟ್’, ‘ಟ್’, ‘ತ್’ ಶಬ್ಧಗಳಿಂದ ಅಂತ್ಯಗೊಳ್ಳುವ ನಾಮಪದಗಳು: ‘ता’, ‘वट’, ‘हट’, ‘ट’, ‘त’ से अंत होने वाली संज्ञाएं:
ಉದಾ: उदा: सुंदरता, रुकावट, घबराहट, बनावट, बगावत। - ‘ತ್’ ಥವಾ ‘ಟ್’ ಶಬ್ಧಗಳಿಂದ ಅಂತ್ಯಗೊಳ್ಳುವ ನಾಮಪದಗಳು: ‘त’ या ‘ट’ से अंत होने वाली संज्ञाएं:
ಉದಾ: उदा: छत, खाट, हाट।
ಅಪವಾದ: अपवाद: पेट, खेत आदि। - ನದಿಗಳ ಹೆಸರು: नदियों के नाम:
ಉದಾ: उदा: गंगा, जमुना, गोदावरी, कृष्णा, कावेरी।
ಅಪವಾದ: अपवाद: सिंधु, ब्रह्मपुत्र। - ಭಾಷೆಗಳ ಹೆಸರು भाषाओं के नाम:
ಉದಾ: उदा: हिंदी, जापानी, अंग्रेज़ी, जर्मन आदि। - ‘ಊ’ ಕಾರಾಂತ ಶಬ್ಧಗಳು: ‘ऊ’ से अंत होने वाले शब्द :
ಉದಾ: उदा: लू, बालू, झाड़ू
ಅಪವಾದ: अपवाद: आलू, आंसू, डाकू, भालू।
ಮೇಲೆ ಸೂಚಿಸಿದ ಸುಳಿವುಗಳು ಕೇವಲ ನಿದರ್ಶನಗಳಷ್ಟೇ ಮತ್ತು ಇವುಗಳ ವ್ಯಾಪ್ತಿ ಅತ್ಯಂತ ಸೀಮಿತವಾಗಿದೆ. ಧ್ಯಾನಪೂರ್ವಕ ಓದು ಮತ್ತು ನಿಘಂಟಿನ ಸಹಾಯದಿಂದ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ಇನ್ನಷ್ಟು ವಿಸ್ತರಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದಾಗಿದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ನಾಮಪದದ ಲಿಂಗ ಸ್ವರೂಪ ಕುರಿತಾದ ಮಾಹಿತಿಗಾಗಿ ಇನ್ನೂ ಕೆಲವು ನಿದರ್ಶನ/ ನಿಯಮಗಳನ್ನು ಕೆಳಗೆ ನೀಡಲಾಗಿದೆ.
उपर्युक्त संकेत केवल उदाहरण स्वरूप के हैं और इनका दायरा अत्यंत सीमित है। ध्यानपूर्वक पठन और शब्द कोश के सहारे जानकारी को बढ़ाया जा सकता है। तथापि, संज्ञा के लिंग की जानकारी के लिए कुछ सुझाव नीचे दिए गए हैं :
- ಕ್ರಿಯಾಪದದೊಂದಿಗೆ: क्रिया से:
ಉದಾ: उदा: सरकार आदेश जारी करती है; बैंक अधिसूचना जारी करता है। - ನಾಮಪದದ ವಿಶೇಷಣದೊಂದಿಗೆ: संज्ञा के विशेषण से:
ಉದಾ: उदा: अच्छा लड़का; अच्छी लड़की; मोटी फाइल; मोटा रजिस्टर। - ನಾಮಪದದ ಜೊತೆಗೆ ಕೂಡಿರುವ ವಿಭಕ್ತಿಯೊಂದಿಗೆ: संज्ञा के साथ जुड़ी विभक्ति से :
ಉದಾ: उदा: व्यय की राशि; गत वर्ष का पुरस्कार। - ವಚನದೊಂದಿಗೆ: वचन से :
ಉದಾ: उदा: लड़का – लड़के।
ಗಮನಿಸಿ: ‘ಆ’ ಕಾರಾಂತ ಪುಲ್ಲಿಂಗ ಶಬ್ಧಗಳ ವಚನ ಬದಲಾಯಿಸಲು ‘ಆ’ ಕಾರವನ್ನು ‘ಎ’ಕಾರವಾಗಿ ಬದಲಾಯಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇತರ ಪುಲ್ಲಿಂಗ ಶಬ್ಧಗಳಲ್ಲಿ ಅಂತಹ ಯಾವುದೇ ಮಾರ್ಪಾಡು ಮಾಡಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ.
नोट : ध्यान रखें कि ‘आ’ से अंत होने वाले पुल्लिंग शब्दों का वचन बदलने के लिए ‘आ’ को ‘ए’ में बदल दिया जाता है। अन्य पुल्लिंग शब्दों में ऐसा कोई परिवर्तन नहीं किया जाता है।
ಉದಾ: उदा: एक घर – चार घर। एक पत्र – पांच पत्र।
2.5 ವಚನ: वचन:
ಶಬ್ಧದ ಯಾವ ರೂಪದಿಂದ ಅದು ಒಂದೋ ಅಥವಾ ಅನೇಕವೋ ಎಂಬ ವಿಚಾರ ತಿಳಿಯುತ್ತದೆಯೋ ಅದನ್ನು ವಚನ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಹಿಂದಿ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಎರಡು ವಚನಗಳಿವೆ: ಏಕವಚನ ಮತ್ತು ಬಹುವಚನ
शब्द के जिस रूप से उसके एक या अनेक होने का बोध हो उसे वचन कहते हैं। हिंदी भाषा में दो वचन हैं : एकवचन और बहुवचन।
ಏಕವಚನ: ಶಬ್ಧದ ಯಾವ ರೂಪದಿಂದ ಒಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿ ಅಥವಾ ವಸ್ತುವಿನ ಇರುವಿಕೆ ಗ್ರಾಹ್ಯವಾಗುತ್ತದೆಯೋ ಅದನ್ನು ಏಕವಚನ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.
एकवचन : शब्द के जिस रूप से एक व्यक्ति या वस्तु का बोध हो उसे एकवचन कहते हैं।
ಉದಾ: जैसे - घोड़ा, कन्या, नदी।
ಬಹುವಚನ: ಶಬ್ಧದ ಯಾವ ರೂಪದಿಂದ ಒಂದಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ಅಥವಾ ವಸ್ತುಗಳ ಇರುವಿಕೆ ಗ್ರಾಹ್ಯವಾಗುತ್ತದೆಯೋ ಅದನ್ನು ಬಹುವಚನ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.
बहुवचन : शब्द के जिस रूप से एक से अधिक व्यक्तियों या वस्तुओं का बोध हो उसे बहुवचन कहते हैं।
ಉದಾ: जैसे- घोड़े, कन्याएं, नदियां।
2.6 ಕಾರಕ: कारक:
ನಾಮಪದ ಅಥವಾ ಸರ್ವನಾಮಗಳ ಯಾವ ರೂಪಗಳಿಂದ ಕ್ರಿಯೆಯ ಜೊತೆಗೆ ಅದರ ಸಂಬಂಧ ಪ್ರಕಟವಾಗುತ್ತದೆಯೋ ಅದನ್ನು ಕಾರಕ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಕಾರಕೀಯ ಸಮ್ಬಂಧವನ್ನು ಪ್ರಕಟಪಡಿಸುವ ಚಿನ್ಹೆಗಳನ್ನು ಕಾರಕ ಚಿನ್ಹೆ, ವಿಭಕ್ತಿ ಅಥವಾ ಪರಸರ್ಗ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಕಾರಕದಲ್ಲಿ ಎಂಟು ಪ್ರಭೇದಗಳಿವೆ.
संज्ञा या सर्वनाम के जिस रूप से उसका संबंध क्रिया के साथ जाना जाता है, उसको कारक कहते हैं। कारकीय संबंध को प्रकट करने वाले चिह्नों को कारक-चिह्न, विभक्ति या परसर्ग कहते हैं। कारक के आठ भेद होते हैं :
| क्र.सं. | कारक का नाम | विभक्ति या परसर्ग |
| 1 | कर्ता | ‘ने’ या ‘o’ (कुछ भी नहीं)।@ |
| 2 | कर्म | ‘को’ या ‘o’ (कुछ भी नहीं)।# |
| 3 | करण | से, के द्वारा, के साथ (साधन प्रकट करने के लिए) |
| 4 | संप्रदान | को, के लिए, हेतु |
| 5 | अपादान | से (अलगाव दर्शाने के लिए) |
| 6 | संबंध | का, के, की (रा, रे, री, ना, ने, नी) |
| 7 | अधिकरण | में, पर |
| 8 | संबोधन* | हे, रे, अरे, ओ... |
2.7 ‘ನೆ’ (‘ने’) ಪದದ ಪ್ರಯೋಗ: ‘ने’ का प्रयोग:
ಕರ್ತೃ ಕಾರಕದಲ್ಲಿ ‘ನೆ’(‘ने’) ಶಬ್ಧವು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ, ಕೇವಲ ಸಕರ್ಮಕ ಧಾತುಗಳಿಂದ ರಚಿಸಲಾದ ಭೂತಕಾಲಿಕ ಕೃದಂತ (ಕ್ರಿಯೆಯ ಅಧ್ಯಾಯ ನೋಡಿ) ಗಳಿಂದಾದ ಕ್ರಿಯಾರ್ಥಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಬಳಕೆಯಾಗುತ್ತದೆ.
कर्ता कारक में ‘ने’ का प्रयोग सामान्यत: केवल सकर्मक धातुओं से बने भूतकालिक कृदंत (देखिए क्रिया का अध्याय) से बनी क्रियाओं के साथ होता है :
ಉದಾ: जैसे:
राम ने रोटी खाई,
मोहन ने पत्र लिखा है,
सीता ने आम खरीदे थे।
ಈ ವಾಕ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ‘ತಿಂದ’, ‘ಬರೆದ’, ‘ಖರೀದಿಸಿದ’ ಇವು ಸಕರ್ಮಕ ಧಾತುಗಳು. ಊಟ ಮಾಡುವುದು ಬರೆಯುವುದು ಮತ್ತು ಖರೀದಿಸುವುದು ಭೂತಕಾಲಿಕ ಕೃದಂತಗಳು. ಆದ್ದರಿಂದ ಇವುಗಳ ಕರ್ತೃವಿನ ಜೊತೆಗೆ ‘ನೆ’ ’(‘ने’) ಶಬ್ಧ ಬಳಸಲಾಗಿದೆ.
इन वाक्यों में खाई, लिखा, खरीदे सकर्मक धातु खाना, लिखना, खरीदना के भूतकालिक कृदंत हैं, अत: इनके कर्ता के साथ ‘ने’ लगा है।
ಅಕರ್ಮಕ ಧಾತುಗಳಿಂದ ರಚಿಸಲಾದ ಕ್ರಿಯಾರೂಪಗಳಲ್ಲಿ ‘ನೆ’ (‘ने’) ಶಬ್ಧ ಪ್ರಯೋಗ ಇರುವುದಿಲ್ಲ.
अकर्मक धातुओं से बने क्रिया-रूपों के साथ ‘ने’ का प्रयोग नहीं होता :
ಉದಾ: जैसे:
राम गया,
मोहन बहुत चिल्लाया,
सीता खूब सोई।
ಕೆಲವು ಅಪವಾದಗಳು: कुछ अपवाद हैं :
(क) ‘ಮಾತನಾಡುವುದು’, ‘ಮರೆಯುವುದು’, ‘ತರುವುದು’ ಇವು ಸಕರ್ಮಕ ಕ್ರಿಯೆಗಳೇ ಆಗಿವೆ. ಆದರೆ ಇವುಗಳಿಂದಾದ ಭೂತಕಾಲಿಕ ರೂಪಗಳಲ್ಲಿ ‘ನೆ’ ಶಬ್ಧ ಪ್ರಯೋಗ ಇರುವುದಿಲ್ಲ. ಉದಾಹರಣೆ:
बोलना, भूलना, लाना सकर्मक क्रियाएँ है किन्तु इनसे बने भूतकालिक रूपों के साथ ने का प्रयोग नहीं होता।
ಉದಾ: जैसे: (अ) किसान बोला (आ) तुम भूल गए हो। (इ) मोहन मिठाई लाया
(ख) ‘ಸ್ನಾನಮಾಡು’, ‘ಸೀನುವುದು’ ಮತ್ತು ‘ಕೆಮ್ಮುವುದು’ ಇವು ಅಕರ್ಮಕ ಕ್ರಿಯೆಗಳಾಗಿವೆ. ಆದರೆ ಇವುಗಳಿಂದಾದ ಭೂತಕಾಲಿಕ ಕೃದಂತ ರೂಪಗಳಲ್ಲಿ ‘ನೆ’ ಶಬ್ಧ ಪ್ರಯೋಗ ಇರುವುತ್ತದೆ.
नहाना, छींकना, खॉंसना, अकर्मक क्रियाएँ हैं किन्तु इनसे बने भूतकालिक कृदन्तों के साथ ने का प्रयोग होता है।
ಉದಾ: जैसे:
(अ) राम ने नहाया (कुछ लोग ‘राम नहाया’ भी बोलते हैं।)
(आ) मोहन ने छींका।
(इ) सीता ने खॉंसा।
(ग) ಕೆಳಗಿನ ಸಹಾಯಕ ಕ್ರಿಯಾಪದಗಳು ಬಂದಾಗ ಸಕರ್ಮಕ ಧಾತುಗಳ ಜೊತೆಗೆ ‘ನೆ’ ಶಬ್ಧ ಪ್ರಯೋಗ ಇರುವುದಿಲ್ಲ.
लगना, सकना, जाना, चुकना, पाना, रहना, उठना, बैठना, पड़ना, सहायक क्रियाएँ लगने पर सकर्मक धातुओं के साथ भी ‘ने’ का प्रयोग नहीं होता।
ಉದಾ: जैसे:
| सीता रोटी खाने लगी। | राजीव सारा खाना खा गया। |
| मोहन पत्र नहीं लिख सका। | हीरा अपना करम कर चुका। |
(घ) ಕೆಲವರು ‘ಪ್ರಲಾಪಿಸುವುದು’, ‘ತಿಳಿಯುವುದು’ ಮೊದಲಾದವುಗಳ ಜೊತೆ ‘ನೆ’ ಶಬ್ಧ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ; ಇನ್ನೂ ಕೆಲವರು ಹಾಗೆ ಮಾಡುವುದಿಲ್ಲ.
कुछ लोग तो बकना, जानना आदि के साथ ‘ने’ का प्रयोग करते हैं, किन्तु कुछ लोग नहीं करते।
2.8 ನಾಮಪದಗಳ ವಚನ ಪರಿವರ್ತನೆಯ ನಿಯಮಗಳು (ಕಾರಕ ಚಿನ್ಹೆಯನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿಟ್ಟುಕೊಂಡು) :
संज्ञा शब्दों का वचन बदलने के नियम (कारक चिन्हों को ध्यान में रखते हुए) :
ವಾಕ್ಯದಲ್ಲಿ ಬಳಸುವ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ನಾಮಪದ ಶಬ್ಧಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಅನೇಕ ವೇಳೆ ‘ನೆ’, ‘ಕೊ,’ ‘ಸೆ’, ‘ಕೆ ಲಿಯೇ’ (ने, को, से, के लिए) ಮೊದಲಾದ ಕಾರಕ ಚಿನ್ಹೆಗಳು ಪ್ರಯೋಗಿಸಲ್ಪಟ್ಟರೆ ಇನ್ನೂ ಕೆಲವು ವೇಳೆ ಅವುಗಳ ಬಳಕೆ ಇರುವುದಿಲ್ಲ. ಈ ಕಾರಣಕ್ಕಾಗಿ ಶಬ್ಧಗಳ ಬಹುವಚನದಲ್ಲೂ ಎರಡು ವಿಧಗಳಿವೆ.
वाक्य में प्रयोग करते समय संज्ञा शब्दों के साथ कई बार ने, को, से, के लिए आदि कारक चिह्न लगते हैं और कई बार नहीं लगते। इस कारण शब्दों के बहुवचन भी दो प्रकार से बनते हैं :
- ಶಬ್ಧಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಕಾರಕ ಚಿನ್ಹೆ ಬಳಕೆಯಾಗದಿರುವ ಸಂದರ್ಭಗಳು जब शब्दों के साथ कारक चिह्न नहीं लगते।
- ಶಬ್ಧಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಕಾರಕ ಚಿನ್ಹೆ ಬಳಕೆಯಾಗುವ ಸಂದರ್ಭಗಳು जब शब्दों के साथ कारक चिह्न लगते हैं।
(1) ‘ಆ‘ಕಾರಾಂತ ಪುಲ್ಲಿಂಗ: आकारांत पुल्लिंग: – (जैसे घोड़ा)
इस पुल्लिंग वर्ग में लड़का, बच्चा, गदहा (गधा), रुपया, कुत्ता, चूहा, बेटा, चीता, कीड़ा, साला, पर्दा, दरवाज़ा, बग़ीचा आदि अधिसंख्य आकारांत शब्द आते हैं। इसके कुछ अपवाद भी हैं।
(2) ಅನ್ಯ ಪುಲ್ಲಿಂಗ: अन्य पुल्लिंग : – (जैसे व्यंजनांत मित्र, इकारांत कवि, ईकारांत साथी, उकारांत साधु तथा ऊकारांत डाकू आदि)
(3) ಇಕಾರಾಂತ ಸ್ತ್ರೀಲಿಂಗ: इकारांत – (जैसे जाति), ईकारांत (जैसे लड़की), इयांत (जैसे गुडि़या) स्त्रीलिंग।
(4) ಅನ್ಯ ಸ್ತ್ರೀಲಿಂಗ: अन्य स्त्रीलिंग : – (जैसे व्यंजनांत पुस्तक, आकारांत माता,उकारांत ऋतु, ऊकारांत बहू तथा ओकारांत गौ आदि)
2.9 ವಿಶೇಷಣ : विशेषण :
ಯಾವ ಶಬ್ಧದಿಂದ ನಾಮಪದ ಅಥವಾ ಸರ್ವನಾಮದ ವಿಶೇಷತೆ ಪ್ರಕಟವಾಗುತ್ತದೆಯೋ ಅದನ್ನು ವಿಶೇಷಣ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.
जिस शब्द से संज्ञा या सर्वनाम की विशेषता प्रकट होती है, उसे विशेषण कहते हैं।
जैसे- यह सुंदर फूल है; वह काला घोड़ा है; पांच लड़कियां पढ़ रही हैं; गिलास भर दूध लाओ; काले बादल घिर आए हैं; यह बाग सुंदर है।
ಉದಾ- : ‘ಈ ಹೂವು ಸುಂದರವಾಗಿದೆ’; ‘ಅದು ಕಪ್ಪು ಕದುರೆಯಾಗಿದೆ’; ‘ಐದು ಹುಡುಗಿಯರು ಓದುತ್ತಿದ್ದಾರೆ’; ‘ಲೋಟ ಪೂರ್ತಿ ಹಾಲು ತನ್ನಿ’; ‘ಕಪ್ಪು ಮೋಡ ಆವರಿಸಿದೆ’; ‘ಈ ಉದ್ಯಾನ ಸುಂದರವಾಗಿದೆ’
नोट : विशेषण जिस शब्द की विशेषता प्रकट करता है उसे विशेष्य कहा जाता है। जैसे- सुंदर फूल में सुंदर विशेषण और फूल विशेष्य ।
ಗಮನಿಸಿ: ಯಾವ ಶಬ್ಧದ ವಿಶೇಷತೆಯನ್ನು ವಿಶೇಷಣವು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೋ ಅದನ್ನು ವಿಶೇಷ್ಯ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಉದಾ: ಸುಂದರ ಹೂವು- ಇಲ್ಲಿ ಸುಂದರ ವಿಶೇಷಣ ಮತ್ತು ಹೂವು ವಿಶೇಷ್ಯವಾಗಿದೆ.
ವಿಶೇಷಣಗಳಲ್ಲಿ ಲಿಂಗ, ವಚನ ಮತ್ತು ಕಾರಕ ಸಂಬಂಧಿ ಅಂತರ ಬಹಳ ಕಡಿಮೆ ಇರುತ್ತದೆ. ಕೇವಲ ಕೆಲವು ‘ಅಕಾರಾಂತ’ ವಿಶೇಷಣಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರವೇ ಈ ಪ್ರಕಾರದ ರೂಪಾಂತರ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
विशेषणों में लिंग, वचन और कारक संबंधी अंतर बहुत कम होता है। केवल कुछ ‘आकारांत’ (‘आ’ से अंत होने वाले) विशेषणों में ही इस प्रकार के परिवर्तन आते हैं।
ಉದಾ: जैसे- अच्छा लड़का, अच्छे लड़के, अच्छी लड़की।
अच्छे लड़के को, अच्छे लड़कों को, अच्छी लड़की को।
2.10 ಉಪಸರ್ಗ ಮತ್ತು ಪ್ರತ್ಯಯಗಳು : उपसर्ग एवं प्रत्यय :
ಉಪಸರ್ಗ : उपसर्ग :
1. ಸ್ವತಂತ್ರ ಬಳಕೆ ಇಲ್ಲದ ಮತ್ತು ಶಬ್ಧಗಳ ಪ್ರಾರಂಭದಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ವಿಶೇಷತೆಗಳನ್ನು ಸೂಚಿಸಲು ಪ್ರಯೋಗಿಸಲ್ಪಡುವ ವರ್ಣ ಅಥವಾ ವರ್ಣ ಸಮೂಹಗಳಿಗೆ ಉಪಸರ್ಗ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
‘उपसर्ग’ उस वर्ण या वर्ण-समूह को कहते हैं, जिसका स्वतंत्र प्रयोग न होता हो, और जो किसी शब्द के पूर्व, कुछ आर्थिक विशेषता लाने के लिए जोड़ा जाए।
2. ಇಂಡೋ ಯುರೋಪಿಯನ್ ಭಾಷಾ ಪರಿವಾರದಲ್ಲಿ ಉಪಸರ್ಗಕ್ಕೆ ಬಹಳ ಪ್ರಾಚೀನ ಇತಿಹಾಸ ಇದೆ. ಮೊದಲು ಅದು ಸ್ವತಂತ್ರ ಶಬ್ದವಾಗಿತ್ತು ಮತ್ತು ಅದರದ್ದೇ ಆದ ಅರ್ಥವನ್ನು ಹೊಂದಿತ್ತು. ತರುವಾಯದಲ್ಲಿ ಅದರ ಸ್ವತಂತ್ರ ಬಳಕೆ ಪೂರ್ಣವಾಗಿ ನಿಂತಿತು ಮತ್ತು ಅದು ಮೂಲ ಶಬ್ಧದೊಂದಿಗೆ ಜೋಡಿಸಲ್ಪಟ್ಟು ಕೇವಲ ಪೂರಕ ಶಬ್ಧವಾಗಿ ಮಾತ್ರವೇ ಬಳಕೆಯಾಗತೊಡಗಿತು. ಸಂಸ್ಕ್ರತದಲ್ಲಿ ‘ಪ್ರ’, ‘ಪರಾ’, ‘ಆಪ್’, ‘ಸಮ್’, ‘ಅನು’, ‘ಅವ್’, ‘ನಿಸ್’, ‘ನಿರ್’, ‘ದುಸ್’, ‘ದುರ್’, ಮೊದಲಾದ ೨೨ ಉಪಸರ್ಗಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
भारोपीय परिवार में उपसर्गों का इतिहास काफी प्राचीन काल तक जाता है। पहले ये स्वतंत्र शब्द थे तथा इनका अपना अर्थ था। बाद में इनकी यह स्वतंत्रता पूर्णत: समाप्त हो गई और ये केवल मूल शब्द से संबद्ध होकर ही आने लगे। संस्कृत में प्र, परा, अप, सम, अनु, अव, निस्, निर्, दुस्, दुर् आदि 22 उपसर्ग माने जाते हैं।
ಐತಿಹಾಸಿಕ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಹಿಂದಿ ಉಪಸರ್ಗದಲ್ಲಿ ಮೂರು ಪ್ರಕಾರಗಳಿವೆ-
ऐतिहासिक दृष्टि से हिंदी उपसर्ग तीन प्रकार के हैं –
ತತ್ಸಮ तत्सम (जैसे अभाव, अभिमान)
ತದ್ಭವ तद्भव (पैसे, उनचास)
ವಿದೇಶ विदेश (जैसे दरअसल, उपगवर्नर) ।
ಪ್ರತ್ಯಯ: प्रत्यय:
ಪ್ರತ್ಯಯ ಧ್ವನಿ ಅಥವಾ ಧ್ವನಿ ಸಮೂಹದ ಭಾಷಿಕ ಘಟಕವಾಗಿದ್ದು ಯಾವುದೇ ಶಬ್ಧದ ಅಥವಾ ಧಾತುವಿನ ಅಂತ್ಯದಲ್ಲಿ ಸೇರಿಸಿ ಶಬ್ಧ ಅಥವಾ ರೂಪದ ರಚನೆ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ
प्रत्यय ध्वनि अथवा ध्वनि-समूह की वह भाषिक इकाई है जिसे किसी शब्द अथवा धातु के अंत में जोड़कर शब्द अथवा रूप की रचना की जाती है।
| (1) | ತತ್ಸಮ ಪ್ರತ್ಯಯ– ಇವು ಸಂಸ್ಕೃತದ ಸದೃಶವಾಗಿವೆ. |
| | तत्सम प्रत्यय – ये संस्कृत के समान हैं, |
| | जैसे वैज्ञानिक (इक), प्रिया (आ) आदि । |
| | |
| (2) | ತದ್ಭವ ಪ್ರತ್ಯಯ– ತದ್ಭವ ಪ್ರತ್ಯಯಗಳು ಹಿಂದಿಯಲ್ಲಿ ಬಹಳಷ್ಟು ಇವೆ. |
| | तद्भव प्रत्यय - तद्भव प्रत्यय हिंदी में काफ़ी है, |
| | जैसे कठिनाई (आई), बनावट (आवट) आदि। |
| | |
| (3) | ದೇಶೀಯ ಪ್ರತ್ಯಯಗಳು – ದೇಶೀಯ ಪ್ರತ್ಯಯಗಳ ಅಜ್ಞಾತ ವ್ಯುತ್ಪತ್ತಿಯುಳ್ಳವಾಗಿವೆ. |
| | देशज प्रत्यय - देशज प्रत्यय अज्ञात व्युत्पत्तिक होते है। |
| | जैसे घुमक्कड़ (अक्कड़) । |
| | |
| (4) | ವಿದೇಶಿ ಪ್ರತ್ಯಯ – ಅರಬ್ಬಿ ಮತ್ತು ಆಂಗ್ಲ ಭಾಷೆಯಿಂದ ಬಂದ ಪ್ರತ್ಯಯಗಳು.. |
| | विदेशी प्रत्यय - फ़ारसी (अरबी) एवं अंग्रेजी से आए प्रत्यय, |
| | जैसे कार (सलाहकार), इज्म (कम्यूनिज्म) |
2.11 ಕ್ರಿಯಾ ಮತ್ತು ಕ್ರಿಯಾ ವಿಶೇಷಣ: क्रिया और क्रिया विशेषण:
ಕ್ರಿಯಾರ್ಥ: क्रिया :
ಯಾವ ಶಬ್ಧದಿಂದ ಒಂದು ಕಾರ್ಯ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವ ವಿಚಾರ ಗ್ರಾಹ್ಯವಾಗುತ್ತದೆಯೋ ಅದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾಪದ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
जिस शब्द से किसी कार्य के करने का या होने का बोध हो उसे क्रिया कहते हैं।
ಉದಾ: उदा:
| ರಾಮನು ಕಾಗದ ಬರೆಯುತ್ತಾನೆ. | राम चिट्ठी लिखता है; |
| | |
| ಕಡತಗಳನ್ನು ಬೀರು ಇರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. | फाइलें अलमारी में रखी हैं; |
| | |
| ಮರದ ಕೊಂಬೆಗಳು ಮುರಿದಿವೆ. | पेड़ की डाली टूट गई। |
ಮೊದಲ ವಾಕ್ಯದಲ್ಲಿ ರಾಮ ಬರೆಯುವ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತಿದ್ದಾನೆ ಮತ್ತು ಕೊನೆಯ ಎರಡು ವಾಕ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಇಡುವ ಮತ್ತು ಮುರಿಯುವ ಕಾರ್ಯ ನಡೆತ್ತಿವೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಈ ಮೂರೂ ಕ್ರಿಯಾಪದಕ್ಕೆ ಉದಾಹರಣೆಯಾಗಿವೆ.
पहले वाक्य में राम ‘लिखने’ का कार्य कर रहा है और दूसरे दोनों में ‘रखने’ और ‘टूटने’ का कार्य हो रहा है। इसलिए ये तीनों पद क्रिया के उदाहरण हैं।
ಧಾತು: धातु :
ಕ್ರಿಯಾಪದದ ಮೂಲಾಂಶವನ್ನು ಧಾತು ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತೇವೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ: ಓದು, ಬರೆ, ಏಳು, ಆಡು, ಮಲಗು, ನೋಡು (ಕ್ರಮವಾಗಿ ಹಿಂದಿಯಲ್ಲಿ पढ़, लिख, उठ, खेल, सो, देख) ಇತ್ಯಾದಿ. ಹಿಂದಿಯಲ್ಲಿ ಧಾತುವಿನ ಹಿಂದೆ ‘ನಾ’(‘ना’) ಸೇರಿಸಿದಾಗ ಓದುವುದು, ಬರೆಯುವುದು, ಏಳುವುದು, ಆಡುವುದು, ಮಲಗುವುದು, ನೋಡುವುದು (ಕ್ರಮವಾಗಿ ಹಿಂದಿಯಲ್ಲಿ पढ़ना, लिखना, उठना, खेलना, सोना, देखना) ಮೊದಲಾದ ಕ್ರಿಯಾರೂಪಗಳು ಸೃಷ್ಟಿಯಾಗುತ್ತವೆ
क्रिया के मूल अंश को धातु कहते हैं। जैसे- पढ़, लिख, उठ, खेल, सो, देख आदि। धातु के पीछे ‘ना’ जोड़ने से पढ़ना, लिखना, उठना, खेलना, सोना, देखना आदि क्रिया के सामान्य रूप में बन जाते हैं।
ಪ್ರತೀ ಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ಎರಡು ಸಂಗತಿಗಳು ಇರುತ್ತವೆ- ಕಾರ್ಯ ಮತ್ತು ಫಲ. ಕರ್ತೃ- ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಮಾಡುವಾತ; ಕರ್ಮ- ಕ್ರಿಯೆಯ ಫಲ ಪಡೆಯುವಾತ.
प्रत्येक क्रिया में दो बातें होती हैं – व्यापार (कार्य) और फल। कर्ता- क्रिया के व्यापार को करने वाला; कर्म- जिस पर क्रिया का फल पड़ता है।
‘ಧೋಬಿ ಬಟ್ಟೆ ಒಗೆಯುತ್ತಾನೆ’- ಈ ವಾಕ್ಯದಲ್ಲಿ ‘ಒಗೆಯುತ್ತಾನೆ’ ಎನ್ನುವುದು ಕ್ರಿಯೆಯಾಗಿದೆ, ಒಗೆಯುವ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ಧೋಬಿ ಮಾಡುತ್ತಾನೆ ಮತ್ತು ಅದರ ಪರಿಣಾಮ ಬಟ್ಟೆಯ ಮೇಲೆ ಆಗುತ್ತದೆ. ಈ ವಾಕ್ಯದಲ್ಲಿ ಧೋಬಿ ‘ಕರ್ತೃ’ ಮತ್ತು ‘ಬಟ್ಟೆ’ ಕರ್ಮಪದವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಬಟ್ಟೆಯ ಹೊರತು ಇಲ್ಲಿ ಒಗೆಯುವ ಕಾರ್ಯ ಅಸಂಭವ.
‘धोबी कपड़े धोता है’ – इस वाक्य में ‘धोता है’ क्रिया है, धोने का व्यापार (कार्य) धोबी करता है और उसका फल ‘कपड़े’ पर पड़ता है। इस वाक्य में ‘धोबी’ कर्ता है और ‘कपड़े’ कर्म। ‘कपड़े’ के बिना ‘धोना’ क्रिया नहीं हो सकती।
ಕ್ರಿಯಾಪದದ ಪ್ರಕಾರಗಳು: क्रिया के भेद :
ಕ್ರಿಯಾಪದದಲ್ಲಿ ಎರಡು ಭೇದಗಳು ಇವೆ: (i) ಸಕರ್ಮಕ ಮತ್ತು (ii) ಅಕರ್ಮಕ
क्रिया के दो भेद होते हैं : (i) सकर्मक और (ii) अकर्मक।
(i) ಸಕರ್ಮಕ ಕ್ರಿಯಾಪದ: सकर्मक क्रिया:
ಸಕರ್ಮಕ ಕ್ರಿಯಾಪದಗಳಲ್ಲಿ ಕರ್ಮ ಇರುತ್ತದೆ ಅಥವಾ ಅದರ ಇರುವಿಕೆ ಸಂಭಾವ್ಯತೆ ಇರುತ್ತದೆ. ಅಂದರೆ ಯಾವ ಕ್ರಿಯೆಗಳ ಪರಿಣಾಮ ಕರ್ಮದ ಮೇಲೆ ಆಗುತ್ತದೆಯೋ ಅಂಥ ಕ್ರಿಯೆಗಳನ್ನು ಸಕರ್ಮಕ ಕ್ರಿಯಾ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
सकर्मक क्रियाओं के साथ कर्म होता है या उसके होने की संभावना रहती है। अर्थात जिन क्रियाओं का फल कर्म पर पड़ता है, उन्हें ‘सकर्मक’ क्रियाएं कहते हैं।
ಉದಾ: उदा:
ವಿಭಾಗವು ಪುಸ್ತಕ ಖರೀದಿಸಿತು; ನರೇಶ ಪತ್ರ ಬರೆಯುವನು; ಸರಕಾರ ನಿಯಮ ರೂಪಿಸಲಿದೆ.
विभाग ने पुस्तक खरीदी; नरेश पत्र लिखेगा; सरकार नियम बनाएगी।
ಈ ವಾಕ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಪುಸ್ತಕ, ಪತ್ರ ಹಾಗೂ ನಿಯಮ ಕರ್ಮಪದಗಳು. ಖರೀದಿಸುವ, ಬರೆಯುವ ಮತ್ತು ರೂಪಿಸುವ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ಇನ್ನಾರೋ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಆದರೆ ಪರಿಣಾಮ ಮಾತ್ರ ಕರ್ಮದ ಮೇಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಈ ಮೂರೂ ಕ್ರಿಯೆಗಳು ಸಕರ್ಮಕಗಳಾಗಿವೆ.
इन वाक्यों में पुस्तक, पत्र और नियम कर्म हैं। खरीदने, लिखने और बनाने का कार्य तो कोई और कर रहा है पर फल इन पर पड़ रहा है। अत: ये तीनों क्रियाएं सकर्मक हैं।
(ii) ಅಕರ್ಮಕ ಕ್ರಿಯಾಪದ: अकर्मक क्रिया:
ಅಕರ್ಮಕ ಕ್ರಿಯಾಪದಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಕರ್ಮಪದ ಇರುವುದಿಲ್ಲ. ಅಂದರೆ ಯಾವ ಕ್ರಿಯೆಗಳ ಕಾರ್ಯ ಮತ್ತು ಪರಿಣಾಮ ಎರಡೂ ಕರ್ತೃಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿಯೇ ಇರುತ್ತದೆಯೋ ಅಂಥ ಕ್ರಿಯಾಪದಗಳನ್ನು ಅಕರ್ಮಕ ಕ್ರಿಯಾಪದ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಕರ್ಮಪದದ ಅಪೇಕ್ಷೆಯಿಲ್ಲದ ಧಾತುಗಳನ್ನು ಅಕರ್ಮಕ ಧಾತುಗಳೆನ್ನುವರು.
अकर्मक क्रियाओं के साथ कर्म नहीं रहता। अर्थात जिन क्रियाओं के व्यापार और फल दोनों कर्ता में ही पाए जाएं उन्हें ‘अकर्मक’ क्रिया कहते हैं। क्योंकि उनमें कर्म नहीं होता है।
ಉದಾ:
ರಾಜೇಶ ಮಲಗಿದ್ದಾನೆ; ದೀಪಾ ನಗುತ್ತಾಳೆ; ಮಕ್ಕಳು ಆಡುತ್ತಾರೆ: ಪಕ್ಷಿ ಹಾರುತ್ತದೆ.
ಈ ವಾಕ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಮಲಗಿದ್ದಾನೆ, ನಗುತ್ತಾಳೆ, ಆಡುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಹಾರುತ್ತದೆ ಇವು ಅಕರ್ಮಕ ಕ್ರಿಯಾಪದಗಳು
उदा:
राजेश सोया है; दीपा हँसती है; बच्चे खेलते हैं; पक्षी उड़ता है।
ಕ್इन वाक्यों में सोया है, हँसती है, खेलते हैं और उड़ता है – अकर्मक क्रियाएं हैं।
*****
ಕ್ರಿಯಾಪದದ ಕಾಲ: क्रिया का काल :
ಕ್ರಿಯಾಪದದ ಯಾವ ರೂಪದಿಂದ ಕ್ರಿಯೆ ನಡೆಯುವ ಸಮಯ ತಿಳಿಯುತ್ತದೆಯೋ ಅದನ್ನು ಕಾಲ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಮೂರು ಪ್ರಕಾರಗಳು:
क्रिया का वह रूप जिससे उसके होने या करने का समय जाना जाए, काल कहते हैं। इसके तीन भेद हैं:
| 1) | ಭೂತ ಕಾಲ: ಭೂತ ಕಾಲವು ಕ್ರಿಯೆ ಹಿಂದೆ ನಡೆದದ್ದು ಎಂಬ ವಿಚಾರವನ್ನು ತಿಳಿಯಪಡಿಸುತ್ತದೆ. ಉದಾಹರಣೆ: ಮೋಹನ್ ಟಿಪ್ಪಣಿ ಬರೆದ. |
| | |
| | भूत काल : भूत काल क्रिया का वह रूप है जिससे बीते समय में क्रिया का होना या करना पाया जाए। जैसे- मोहन ने टिप्पणी लिखी। |
| | |
| 2) | ವರ್ತಮಾನ ಕಾಲ: ವರ್ತಮಾನ ಕಾಲವು ಕ್ರಿಯೆ ವರ್ತಮಾನ (ಸದ್ಯ/ಪ್ರಸ್ತುತ) ಸಮಯದಲ್ಲಿ ನಡೆದದ್ದು ಎಂಬ ವಿಚಾರವನ್ನು ತಿಳಿಯಪಡಿಸುತ್ತದೆ. ಉದಾ: ಪ್ರಭಾ ಹಾಡುತ್ತಾಳೆ. |
| | |
| | वर्तमान काल : वर्तमान काल क्रिया का वह रूप है जिससे वर्तमान (चालू) समय में क्रिया का होना या करना पाया जाए। जैसे- प्रभा गाना गाती है। |
| | |
| 3) | ಭವಿಷತ್ ಕಾಲ: ಭವಿಷತ್ ಕಾಲವು ಕ್ರಿಯೆ ಭವಿಷ್ಯದಲ್ಲಿ (ಮುಂದೆ ಬರಲಿರುವ ಕಾಲದಲ್ಲಿ) ನಡೆಲಿದೆ ಎಂಬ ವಿಚಾರವನ್ನು ತಿಳಿಯಪಡಿಸುತ್ತದೆ. ಉದಾ: ಅವನು ನಾಳೆ ದೆಹಲಿಗೆ ಹೋಗುತ್ತಾನೆ. |
| | |
| | भविष्यत् काल : भविष्यत् काल क्रिया का वह रूप है जिससे भविष्यत् (आने वाले) समय में क्रिया का होना या करना पाया जाए। जैसे- वह कल दिल्ली जाएगा। |
2.12 ಕ್ರಿಯಾಪದದ ವಾಚ್ಯ: क्रिया का वाच्य:
ಕ್ರಿಯಾಪದದ ಯಾವ ರೂಪದಿಂದ ಕ್ರಿಯೆಯ ಮೂಲಕ ನಡೆದ ಕಾರ್ಯದ ಪ್ರಧಾನ ವಿಷಯ ಕರ್ತೃ ಯಾ ಕರ್ಮ ಅಥವಾ ಭಾವವೇ ಎಂಬ ವಿಚಾರ ತಿಳಿದು ಬರುತ್ತದೆಯೋ ಅದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾ ವಾಚ್ಯ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ವಾಚ್ಯದಲ್ಲಿ ಒಟ್ಟು ಮೂರು ಪ್ರಕಾರಗಳಿವೆ.
वाच्य क्रिया का वह रूप है जिससे यह माना जाए कि क्रिया द्वारा किए हए कार्य का प्रधान विषय कर्ता है, कर्म है या भाव है। वाच्य के तीन भेद हैं :
1. ಕರ್ತೃ ವಾಚ್ಯ: ಇದರಲ್ಲಿ ಕ್ರಿಯಾಪದದ ಲಿಂಗ, ವಚನ ಮತ್ತು ಪುರುಷ ‘ಕರ್ತೃ’ಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಇರುತ್ತದೆ. ಇದನ್ನು ಕರ್ತೃ ಪ್ರಧಾನ ಕ್ರಿಯಾರ್ಥ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
कर्तृवाच्य : इसमें क्रिया का लिंग, वचन और पुरुष ‘कर्ता’ के अनुसार होता है। इसको कर्तृप्रधान क्रिया भी कहते हैं।
ಉದಾ: ಸಹಾಯಕ ಕರಡು ಪ್ರತಿ ಬರೆಯುತ್ತಾನೆ. ಲತಾ ಕತೆ ಹೇಳುತ್ತಾಳೆ. ನೌಕರರು ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
जैसे- सहायक मसौदा लिखता है। लता कथा सुनाती है। कर्मचारी काम करते हैं।
1. ಕರ್ಮವಾಚ್ಯ: ಇದರಲ್ಲಿ ಕ್ರಿಯಾಪದದ ಲಿಂಗ, ವಚನ ಮತ್ತು ಪುರುಷ ‘ಕರ್ಮ’ಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಇರುತ್ತದೆ. ಇದನ್ನು ಕರ್ಮ ಪ್ರಧಾನ ಕ್ರಿಯಾರ್ಥ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
कर्मवाच्य : इसमें क्रिया का लिंग, वचन और पुरुष ‘कर्म’ के अनुसार होता है। इसको कर्मप्रधान क्रिया भी कहते हैं।
ಉದಾ:– ಸಹಾಯಕನ ಮೂಲಕ ಕರಡು ಪ್ರತಿ ಬರೆಯಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಸರಕಾರದ ಮೂಲಕ ನಿಯಮಗಳು ರೂಪಿಸಲ್ಪಡುತ್ತವೆ.
जैसे- सहायक द्वारा मसौदा लिखा गया। सरकार द्वारा नियम बनाए जाते हैं।
ಹಿಂದಿಯಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಗಿ ಕರ್ಮವಾಚ್ಯವನ್ನು ಬಳಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
हिंदी में अधिकतर कर्तृवाच्य का ही प्रयोग होता है।
4. ಭಾವವಾಚ್ಯ: भाववाच्य :
ಕ್ರಿಯಾಪದದ ಯಾವ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಕರ್ತೃ ಯಾ ಕರ್ಮದ ಪ್ರಧಾನತೆ ಇರದೆ ಕ್ರಿಯೆಯ ಭಾವ ಮುಖ್ಯವಾಗಿರುತ್ತದೆಯೋ ಅದನ್ನು ಭಾವವಾಚ್ಯ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತೇವೆ. ಕರ್ತೃ ಪದದ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ‘ಯಿಂದ’ (‘से’) ಅಥವಾ ‘ಆ ಮೂಲಕ’ (‘के द्वारा’) ಸೇರಿಸಿದಲ್ಲಿ ಕರ್ತೃವಾಚ್ಯದಿಂದ ಭಾವವಾಚ್ಯಕ್ಕೆ ರೂಪ ಪರಿವರ್ತನೆ ಮಾಡಬಹುದಾಗಿದೆ. ಉದಾಹರಣೆ:
क्रिया के जिस रूप में न कर्ता की प्रधानता हो और न कर्म की, बल्कि जहां क्रिया का भाव ही मुख्य हो, उसे भाववाच्य कहते हैं। इसमें कर्ता के आगे ‘से’ या ‘के द्वारा’ लगा दें तो कर्तृवाच्य से भाववाच्य रूप बनाया जा सकता है।
ಉದಾ: उदा:
- ನನ್ನಿಂದ ಹೇಳಲೂ ಆಗುವುದಿಲ್ಲ. मुझसे बोला भी नहीं जाता।
- ನಮ್ಮಿಂದ ಕುಳಿತುಕೊಳ್ಳಲು ಆಗುವುದಿಲ್ಲ. हमसे बैठा नहीं जाता।
- ರಾಧಾಳಿಂದ ಹೇಗೆ ರಾತ್ರಿಯಿಡೀ ಎಚ್ಚರವಿರಲು ಸಾಧ್ಯ? राधा से रात भर कैसे जगा जाएगा?
*****
2.13 ಕ್ರಿಯಾ ವಿಶೇಷಣ: क्रियाविशेषण :
ಯಾವ ಶಬ್ಧವು ಕ್ರಿಯೆಯ ವಿಶೇಷತೆಯನ್ನು ಪ್ರಕಟಪಡಿಸುತ್ತದೆಯೋ ಅದನ್ನು ಕ್ರಿಯಾ ವಿಶೇಷಣ ಎಂದು ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.
जो शब्द क्रिया की विशेषता बताएं या क्रिया के अर्थ में कुछ विशेषता प्रकट करे, वे क्रियाविशेषण कहलाते हैं।
ಉದಾ: ತ್ವರಿತವಾಗಿ, ಇಲ್ಲಿ ಇತ್ಯಾದಿ.
जैसे- जल्दी, यहां आदि।
2.14 ವಾಕ್ಯ ರಚನೆ: वाक्य-रचना:
ವಾಕ್ಯ ರಚನೆ ಮೂಲತಃ ಪದಗಳಿಂದ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಆ ಪದಗಳು- ನಾಮಪದ, ಸರ್ವನಾಮ, ವಿಶೇಷಣ, ಕ್ರಿಯಾಪದ ಮತ್ತು ಅವ್ಯಯ.
वाक्य की रचना मूलत: पदों से होती है। ये पद संज्ञा, सर्वनाम, विशेषण, क्रिया तथा अव्यय होते हैं।
ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಪದಗಳಿಂದ ಪದಬಂಧ (ಪದಗುಚ್ಚ) ದ ರಚನೆ ಆಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ವಾಕ್ಯದ ಸಂರಚನೆಯಲ್ಲಿ ಆ ಪದಬಂಧ ನಾಮಪದ, ಸರ್ವನಾಮ, ವಿಶೇಷಣ, ಕ್ರಿಯಾವಿಶೇಷಣದ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತವೆ.
कभी-कभी पदों से पदबंध की रचना होती है, और वाक्य की रचना में ये पदबंध, संज्ञा, सर्वनाम, विशेषण, क्रियाविशेषण आदि के रूप में आते हैं।
ಮೇಲ್ಕಂಡ ವಿಷಯಗಳು ಸರಳ ವಾಕ್ಯಗಳ ರಚನೆಯಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತವೆ. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ಉದ್ದೇಶ ಮತ್ತು ಒಂದು ವಿಧೇಯ ಇರುತ್ತದೆ. ಸಂಯುಕ್ತ ಮತ್ತು ಮಿಶ್ರಿತ ವಾಕ್ಯಗಳ ರಚನೆ ವಿಭಿನ್ನ ಪ್ರಕಾರಗಳ ಸರಳ ವಾಕ್ಯಗಳಿಂದ ಆಗುತ್ತದೆ. ಎರಡು ಅಥವಾ ಅಧಿಕ ಸರಳವಾಕ್ಯಗಳಿಂದಾದ ಮಿಶ್ರಿತ ವಾಕ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ಪ್ರಧಾನ ಉಪವಾಕ್ಯ ಮತ್ತು ಉಳಿದವು ಆಶ್ರಿತ ಉಪವಾಕ್ಯಗಳಾಗಿರುತ್ತವೆ. ಸಂಯುಕ್ತ ವಾಕ್ಯದಲ್ಲಿ ಆಶ್ರಿತ ಉಪವಾಕ್ಯ ಇರುವುದಿಲ್ಲ.
उपर्युक्त बातें सरल वाक्य की रचना में मिलती हैं जिसमें, जैसा कि पीछे कहा जा चुका है, कि एक उद्देश्य और एक विधेय होता है। संयुक्त और मिश्रित वाक्य की रचना जैसा कि पीछे दिया गया है, विभिन्न प्रकार के सरल वाक्यों से होती है। मिश्रित वाक्य में दो या अधिक सरल वाक्य इस प्रकार जोड़े जाते हैं कि उनमें एक तो प्रधान उपवाक्य हो जाता है, और शेष आश्रित उपवाक्य रहते हैं। संयुक्त वाक्य में सरल वाक्य इस प्रकार जोड़े जाते हैं कि कोई भी उपवाक्य आश्रित नहीं होता।
ಪದಗಳಿಂದ ವಾಕ್ಯರಚನೆ ಮಾಡುವ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಪದಕ್ರಮ ಮತ್ತು ಅವ್ಯಯಗಳು ವಿಶೇಷ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತವೆ. ಅವುಗಳ ವಿವೇಚನೆಯನ್ನು ಕೆಳಗೆ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ.
पदों से वाक्य-रचना करने के संदर्भ में पदक्रम एवं अन्वय का विशेष महत्व है, जिसका विवेचन नीचे दर्शाया गया है:
2.15 ಪದಕ್ರಮ: पदक्रम: (word order)
‘ಪದಕ್ರಮ’ ಎಂದರೆ ‘ವಾಕ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಪದಗಳನ್ನು ನಿಯಮಬದ್ಧವಾಗಿ ಜೋಡಿಸುವ ಕ್ರಮ’ ಎಂದರ್ಥ. ಪದವನ್ನು ಶಬ್ಧ ಎಂದೂ ಕರೆಯುವುದರಿಂದ ಕೆಲವರು ‘ಪದಕ್ರಮ’ವನ್ನು ‘ಶಬ್ಧಕ್ರಮ’ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಪ್ರತಿ ಭಾಷೆಗೂ ವಾಕ್ಯರಚನೆಯಲ್ಲಿ ಪದ ಯಾ ಶಬ್ಧಗಳ ಜೋಡಣೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿದಂತೆ ತನ್ನದೇ ಆದ ಕ್ರಮ ಇರುತ್ತದೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಆಂಗ್ಲ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ, ವಾಕ್ಯ ರಚನೆಯಲ್ಲಿ, ‘ಕರ್ತೃ+ಕ್ರಿಯಾ+ಕರ್ಮ’ (Ram killed Mohan) ಕ್ರಮ ಇದೆ. ಹಿಂದಿಯಲ್ಲಿ ಪದಕ್ರಮ ‘ಕರ್ತೃ+ಕರ್ಮ+ಕ್ರಿಯಾ (राम ने मोहन को मार डाला) ಸ್ವರೂಪದಲ್ಲಿ ಇರುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಹಿಂದಿ ವಾಕ್ಯಗಳ ಪದಕ್ರಮದ ಕುರಿತು ವಿವೇಚನೆ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ. ಪ್ರಮುಖವಾದ ವಿಚಾರಗಳು ಈ ಕೆಳಗಿನಂತಿವೆ-
‘पदक्रम’ का अर्थ है ‘वाक्य में पदों के रखे जाने का क्रम’। ‘पद’ को ‘शब्द‘ कहने के कारण कुछ लोग ‘पदक्रम’ को ‘शब्दक्रम’ भी कहते हैं। हर भाषा के वाक्य में पदों या शब्दों के अपने क्रम होते हैं। उदाहरण के लिए अंग्रेजी में कर्ता+क्रिया+कर्म (Ram killed Mohan) का क्रम है तो हिंदी में कर्ता+कर्म+क्रिया (राम ने मोहन को मार डाला)। यहां हिंदी वाक्यों में पदक्रम पर विचार किया जा रहा है। मुख्य बातें निम्नांकित हैं—
| (1) | ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕರ್ತೃಪದ ವಾಕ್ಯದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಕ್ರಿಯಾಪದ ವಾಕ್ಯದ ಅಂತ್ಯದಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತದೆ. |
| | कर्ता वाक्य में पहले और क्रिया प्राय: अंत में होती है : |
| | |
| | ಮೋಹನ್ ಹೋದ. मोहन गया, ಬಾಲಕ ಓಡಿದ. लड़का दौड़ा। |
| | |
| | ಕ್ರಿಯಾಪದಕ್ಕೆ ಒತ್ತು ನೀಡಿದಲ್ಲಿ ಈ ಕ್ರಮ ತಿರುಗುಮುರುಗು ಕೂಡಾ ಆಗಬಹುದು. |
| | यों बल देने के लिए क्रम उलट भी सकते हैं। |
| | |
| | ಹೋದ ಆ ಹುಡುಗ. गया वह लड़का. |
| | ಉತ್ತೀರ್ಣರಾಗಿದ್ದೀರಿ ನೀವು. पास हो चुके तुम। |
| | |
| (2) | ಕರ್ತೃಪದದ ವಿವರಣೆ ಅದರ ಮೊದಲು ಮತ್ತು ಕ್ರಿಯಾಪದದ ವಿವರಣೆ ಕರ್ತೃ ಪದದ ನಂತರದಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತದೆ. |
| | कर्ता का विस्तार उसके पहले तथा क्रिया का विस्तार कर्ता के बाद आता है : |
| | |
| | ರಾಮನ ಮಗ ಮೋಹನ್ ವಾಹನದ ಮೂಲಕ ತನ್ನ ಮನೆಗೆ ಹೋದ |
| | राम का लड़का मोहन गाड़ी से अपने घर गया। |
| | |
| (3) | ಕರ್ಮ ಪದ ಕರ್ತೃ ಮತ್ತು ಕ್ರಿಯಾಪದದ ನಡುವೆ ಬರುತ್ತದೆ. |
| | कर्म तथा पूरक कर्ता और क्रिया के बीच में आते हैं : |
| | |
| | ರಾಮನು ಪುಸ್ತಕ ತೆಗೆದುಕೊಂಡ. राम ने पुस्तक ली। |
| | ಒಂದುವೇಳೆ ಎರಡು ಕರ್ಮಪದಗಳು ಇದ್ದಲ್ಲಿ ಗೌಣ ಕರ್ಮ ಮೊದಲು ಪ್ರಧಾನ ಕರ್ಮ ನಂತರ ಬರುತ್ತದೆ. |
| | यदि दो कर्म हों तो गौण कर्म पहले तथा मुख्य कर्म बाद में आता है : |
| | |
| | ರಾಮನು ಮೋಹನನಿಗೆ ಪತ್ರ ಬರೆದ. राम ने मोहन को पत्र लिखा। |
| | |
| | ಕರ್ಮ ಮತ್ತು ಪೂರಕದ ವಿವರಣೆ ಅವುಗಳ ಪೂರ್ವದಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತದೆ. |
| | कर्म तथा पूरक के विस्तार उनके पूर्व आते हैं : |
| | |
| | ರಾಮನು ತನ್ನ ಮಿತ್ರನ ಮಗ ರಾಜೀವನಿಗೆ ಅಭಿನಂದನಾ ಪತ್ರ ಬರೆದ, ಮೋಹನ್ ಒಳ್ಳೆಯ ವೈದ್ಯನಾಗಿದ್ದಾನೆ. |
| | राम ने अपने मित्र के बेटे राजीव को बधाई का पत्र लिखा, मोहन अच्छा डाक्टर है। |
| | |
| | ಒತ್ತು ಕೊಟ್ಟಲ್ಲಿ ಕರ್ಮ ಪದ ಆರಂಭದಲ್ಲೂ ಬರಬಹುದು. |
| | बल देने के लिए कर्म पहले भी आ सकता है : |
| | |
| | ಪುಸ್ತಕ ತೆಗೆದುಕೊಂಡಿದ್ದೀರಾ ನೀವು? पुस्तक ले ली तुमने? |
| | |
| (4) | ವಿಶೇಷಣ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ವಿಶೇಷ್ಯದ ಪೂರ್ವದಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತದೆ. |
| | विशेषण प्राय: विशेष्य के पूर्व आते हैं : |
| | |
| | ವೇಗವಾಗಿ ಓಡುವ ಕುದುರೆಗೆ ಇನಾಮು ಸಿಕ್ಕಿತು. |
| | तेज़ घोड़े को इनाम मिला. |
| | |
| | ಸೋಮಾರಿ ವಿಧ್ಯಾರ್ಥಿ ಫೇಲಾಗಿದ್ದಾನೆ. |
| | अकर्मण्य विद्यार्थी फेल हो गया है। |
| | |
| (5) | ಕ್ರಿಯಾ ವಿಶೇಷಣ ಪ್ರಾಯಃ ಕರ್ತೃ ಮತ್ತು ಕ್ರಿಯಾಪದಗಳ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತದೆ. |
| | क्रियाविशेषण प्राय: कर्ता और क्रिया के बीच में आते हैं : |
| | |
| | ಮಗು ನಿಧಾನವಾಗಿ ತಿನ್ನುತ್ತಿದೆ. |
| | बच्चा धीरे-धीरे खा रहा है। |
| | |
| (6) | ಸರ್ವನಾಮ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ನಾಮಪದದ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತದೆ. |
| | सर्वनाम प्राय: संज्ञा के स्थान पर आता है |
| | |
| (7) | ಹಿಂದಿಯಲ್ಲಿ ಕ್ರಿಯಾಪದ ಪ್ರಾಯಃ ಅಂತ್ಯದಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತದೆ. |
| | हिंदी में क्रिया सामान्यत: अंत में आती है : |
| | |
| | ನಾನು ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದೇನೆ, ನಾನು ಈಗ ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದೇನೆ. |
| | मैं चला, मैं अब चला। |
2.16 ಅವ್ಯಯ: अन्वय: (Agreement)
ಅವ್ಯಯದ ಎಂದರೆ ‘ಹಿಂದೆ ಹೋಗುವುದು’, ‘ಸಾದೃಶ್ಯವಾಗಿರುವುದು’ ಅಥವಾ ‘ಸಮಾನತೆ’ ಎಂದರ್ಥ. ವ್ಯಾಕರಣಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಇದರ ಅರ್ಥ ‘ವ್ಯಾಕರಣಾತ್ಮಕ ಏಕರೂಪತೆ’ ಅಂದರೆ ವಾಕ್ಯದಲ್ಲಿ ಎರಡು ಅಥವಾ ಅಧಿಕ ಶಬ್ಧಗಳ ವ್ಯಾಕರಣಾತ್ಮಕ ಏಕರೂಪತೆಗೆ ಅವ್ಯಯ ಎನ್ನುತ್ತರೆ. ಇದು ಲಿಂಗ, ವಚನ, ಪುರುಷ ಹಾಗೂ ಮೂಲ ಮತ್ತು ವಿಕೃತ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಇರುತ್ತದೆ.
‘अन्वय’-का अर्थ है ‘पीछे जाना’, ‘अनुरूप होना’अथवा ‘समानता’। व्याकरण में इसका अर्थ है ‘व्याकरणिक एकरूपता’ अर्थात् वाक्य में दो या अधिक शब्दों की आपसी व्याकरणिक एकरूपता को अन्वय कहते हैं। यह लिंग, वचन, पुरुष, तथा मूल और विकृत रूप की होती है:
| (1) | ಸೀತಾ ಮನೆಗೆ ಹೋದಳು. (ಎರಡೂ ಸ್ತ್ರೀಲಿಂಗ ಏಕವಚನ) |
| | सीता घर गई। (दोनों स्त्रीलिंग एकचवन) |
| | |
| (2) | ಬಾಲಕ ಮನೆಗೆ ಹೋದ. (ಎರಡೂ ಪುಲ್ಲಿಂಗ ಏಕವಚನ) |
| | लड़का घर गया। (दोनो पुल्लिंग एकवचन) |
| | |
| (3) | ಅವರು ಮುಖಂಡರಾಗಿದ್ದಾರೆ. (ಎರಡೂ ಅನ್ಯಪುರುಷ ಏಕವಚನ) |
| | वह नेता है (दोनों अन्य पुरुष एकवचन) |
| | |
| (4) | ಸಿಪಾಯಿ ಕಪ್ಪು ಕುದುರೆಯ ಮೇಲೆ ಕೂತಿದ್ದಾನೆ. (ಎರಡೂ ವಿಕೃತ ರೂಪಗಳು). |
| | सिपाही काले घोड़े पर बैठा है। (दोनों विकृत रूप) |
ಮುಂದೆ ವಿಭಿನ್ನ ಪ್ರಕಾರಗಳ ಶಬ್ಧಗಳ ನಡುವೆ ಅವ್ಯಯಗಳ ಕುರಿತಂತೆ ಸಂಕ್ಷೇಪವಾಗಿ ವಿವೇಚನೆ ಮಾದಲಾಗಿದೆ:
आगे विभिन्न प्रकार के शब्दों के बीच अन्वय पर संक्षेप में विचार किया जा रहा है:
(क) ಕರ್ತೃ ಮತ್ತು ಕ್ರಿಯಾಪದಗಳ ಅವ್ಯಯ: कर्ता और क्रिया का अन्वय:
(1) ಕರ್ತೃಪದದ ಜೊತೆ ಕಾರಕ ಚಿನ್ಹೆ ಇಲ್ಲದ ಪಕ್ಷದಲ್ಲಿ ಕ್ರಿಯಾಪದ ಕರ್ತೃಪದಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಇರುತ್ತದೆ: ಬಾಲಕಿ ಊಟ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ, ಬಾಲಕ ರೊಟ್ಟಿ ತಿನ್ನುತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ಇಲ್ಲಿ ಗಮನಿಸಬೇಕಾದ ವಿಚಾರವೆಂದರೆ ಕರ್ಮದ ಪ್ರಭಾವ ಕ್ರಿಯಾಪದದ ಮೇಲೆ ಇಂತಹ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಆಗುವುದಿಲ್ಲ.
यदि कर्ता के साथ कारक-चिह्न न लगा हो तो क्रिया कर्ता के अनुसार होती है : लड़की खाना खा रही है, लड़का रोटी खा रहा है। यह ध्यान देने की बात है कि कर्म का प्रभाव क्रिया पर ऐसी स्थिति में नहीं पड़ता।
(2) ಇದಕ್ಕೆ ಪ್ರತಿಯಾಗಿ ಕರ್ತೃಪದದ ಜೊತೆ ‘ನೆ’, ‘ಕೊ’, ‘ಸೆ’ (ने, को, से) ಮೊದಲಾದ ಕಾರಕ ಚಿನ್ಹೆಗಳು ಬಂದಲ್ಲಿ ಕರ್ತೃ ಮತ್ತು ಕ್ರಿಯಾಪದದ ಅವ್ಯಯ ಇರುವುದಿಲ್ಲ
ಉದಾ: ಮೋಹನನಿಗೆ ಹೊಗಲಿಕ್ಕಿದೆ, ಸೀತಾಳಿಗೆ ಹೋಗಲಿಕ್ಕಿದೆ, ಹುಡುಗಿಯರಿಗೆ ಹೋಗಲಿಕ್ಕಿದೆ, ರಾಮನಿಂದ ನಡೆಯಲು ಆಗುತ್ತಿಲ್ಲ, ಸೀತಾಳಿಂದ ನಡೆಯಲು ಆಗುತ್ತಿಲ್ಲ, ಹುಡುಗರಿಂದ ನಡೆಯಲು ಆಗುತ್ತಿಲ್ಲ.
इसके विपरीत यदि कर्ता के साथ ने, को, से आदि कारक-चिह्न लगे हों तो कर्ता और क्रिया का अन्वय नहीं होता : मोहन को जाना है सीता को जाना है, लड़कों को जाना है, लड़कियों को जाना है, राम से चला नहीं जाता, सीता से चला नहीं जाता, लड़कों से चला नहीं जाता।
(3) ಕರ್ತೃಗೆ ಗೌರವ ಸೂಚಿಸಬೇಕಾದ ಪಕ್ಷದಲ್ಲಿ ಏಕವಚನ ಕರ್ತೃಪದದ ಜೊತೆಗೆ ಬಹುವಚನ ಕ್ರಿಯಾಪದ ಬರುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ಭಗವಾನ್ ಬುದ್ಧ ಮಹಾನ್ ವ್ಯಕ್ತಿ ಆಗಿದ್ದರು, ಮಹಾತ್ಮ ಗಾಂಧಿ ಮಾನವತೆಯ ನಿಜವಾದ ನಾಯಕ ಆಗಿದ್ದರು.
कर्ता के प्रति यदि आदर सूचित करना है, तो एकवचन कर्ता के साथ बहुवचन की क्रिया आती है : भगवान बुद्ध महान व्यक्ति थे, महात्मा गांधी मानवता के सच्चे नेता थे।
(4) ವಾಕ್ಯದಲ್ಲಿ ಒಂದೇ ಲಿಂಗ, ವಚನ, ಪುರುಷ ವಾಚಕದ ಕಾರಕ ಚಿನ್ಹೆ ರಹಿತ ಕರ್ತೃ ‘ಮತ್ತು’, ‘ಹಾಗೂ’ ಮೊದಲಾದವುಗಳಿಂದ ಜೋಡಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದರೆ ಕ್ರಿಯಾಪದ ಅದೇ ಲಿಂಗದಲ್ಲಿ ಬಹುವಚನ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಇರುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ರಾಮ, ಮೋಹನ ಮತ್ತು ದಿನೇಶ ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದಾರೆ, ಶೀಲಾ ಅಲಕಾ ಹಾಗೂ ಕರುಣಾ ನಾಳೆ ಬರುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ಒಂದು ವೇಳೆ ಅಂತಹ ಹಲವು ಶಬ್ಧಗಳು ಸೇರಿ ಒಂದೇ ವಸ್ತುವನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತಿದ್ದರೆ ಆಗ ಕ್ರಿಯಾಪದ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ ಇರುತ್ತದೆ: ಇಲ್ಲಿ ಇದೆ ಅವರ ಕುದುರೆ ಗಾಡಿ.
वाक्य में यदि एक ही लिंग, वचन, पुरुष के कारक-चिह्न रहित कर्ता ‘और’ ‘तथा’ आदि से जुड़े हों तो क्रिया उसी लिंग में बहुवचन में होती है : राम, मोहन और दिनेश विदेश जा रहे हैं; शीला, अलका तथा करुणा कल आएँगी। किन्तु यदि ऐसे कई शब्द मिलकर एक ही वस्तु का बोध करा रहे हों तो क्रिया एकवचन में होगी : यह रही उसकी घोड़ा-गाड़ी।
(5) ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಲಿಂಗಗಳ ಎರಡು ಏಕವಚನ ಕರ್ತೃಪದಗಳು ಕಾರಕ ಚಿನ್ಹೆರಹಿತವಾಗಿದ್ದಲ್ಲಿ ಕ್ರಿಯಾಪದ ಪುಲ್ಲಿಂಗ- ಬಹುವಚನದಲ್ಲಿ ಇರುತ್ತದೆ.
ಉದಾ: ವರ ಮತ್ತು ವಧು ಹೋದರು, ತಾಯಿ ಮತ್ತು ತಂದೆ ಬರುತ್ತಾರೆ.
अलग-अलग लिंगों के दो एकवचन कर्ता यदि कारक-चिह्न रहित हों तो क्रिया पुल्लिंग-बहुवचन में होती है – वर और वधू गए, माताजी और पिताजी आएँगे।
(6) ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಲಿಂಗ ಮತ್ತು ವಚನಗಳ ಕರ್ತೃ ಕಾರಕ ಚಿನ್ಹೆ ರಹಿತವಾಗಿದ್ದಲ್ಲಿ ಕ್ರಿಯಾಪದ ವಚನದ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಬಹುವಚನದಲ್ಲಿರುತ್ತದೆ; ಆದರೆ ಲಿಂಗ ಅಂತಿಮ ಕರ್ತೃಪದದ ಲಿಂಗಕ್ಕೆ ಅನುಸಾರವಾಗಿರುತ್ತದೆ.
यदि अलग-अलग लिंगों और वचनों के कई कर्ता कारक-चिह्न रहित हों तो क्रिया वचन की दृष्टि से तो बहुवचन में होगी किन्तु लिंग की दृष्टि से अंतिम कर्ता के लिंग के अनुसार: एक लड़का और कई लड़कियां जा रही हैं, एक लड़की और कई लड़के जा रहे हैं।
(7) ಕರ್ತೃ ಭಿನ್ನ ಪುರುಷ ಪ್ರಕಾರಗಳಲ್ಲಿ ಇದ್ದಲ್ಲಿ ಮೊದಲು ಅನ್ಯ ಪುರುಷ ನಂತರ ಮಧ್ಯಮ ಪುರುಷ ಮತ್ತು ಕಡೆಯಲ್ಲಿ ಉತ್ತಮ ಪುರುಷ ಬರುತ್ತದೆ. ಕ್ರಿಯಾಪದ ಅಂತ್ಯಕ್ಕೆ ಅನುಸಾರವಾಗಿ ಇರುತ್ತದೆ.
यदि कर्ता कई पुरुषों में हों तो पहले अन्य पुरुष को उसके बाद मध्यम पुरुष को और सबसे अन्त में उत्तम पुरुष को रखना चाहिए। क्रिया अन्तिम के अनुसार होगी।
आओ, मोहन तुम और हम पढ़ें : मोहन और तुम जाओ; श्याम तुम और मैं चलूंगा।
(8) ದರ್ಶನ, ಕಣ್ಣೀರು, ಪ್ರಾಣ, ಪ್ರಜ್ಞೆ (दर्शन, ऑंसू, प्राण, होश) ಮೊದಲಾದವುಗಳ ಕರ್ತೃರೂಪದಲ್ಲಿ ಕ್ರಿಯಾಪದ ಬಂದಲ್ಲಿ ಅದು ಬಹುವಚನದಲ್ಲಿ ಇರುತ್ತದೆ.
दर्शन, ऑंसू, प्राण, होश, आदि के कर्ता रूप में आने पर क्रिया बहुवचन में होती है :
बहुत दिनों बाद आपके दर्शन हुए हैं।
शेर को देखते ही मेरे तो प्राण ही सूख गए।
(9) ಕರ್ತೃಪದದ ಲಿಂಗ ಅಜ್ಞಾತವಾಗಿದ್ದಲ್ಲಿ ಕ್ರಿಯಾಪದ ಪುಲ್ಲಿಂಗ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಇರುತ್ತದೆ.
कर्ता के लिंग का पता न हो तो क्रिया पुल्लिंग होती है: अभी-अभी कौन बाहर गया है?
(ख) ಕರ್ಮ ಮತ್ತು ಕ್ರಿಯಾಪದದ ಅವ್ಯಯ: कर्म और क्रिया का अन्वय:
ಕರ್ತೃಪದದ ಜೊತೆಗೆ ಕಾರಕ ಚಿನ್ಹೆ ಇದ್ದಲ್ಲಿ ಕ್ರಿಯಾಪದ ಕರ್ಮಪದದ ಅನುಸಾರ ಇರುತ್ತದೆ.
कर्ता के साथ कारक-चिह्न हो तो क्रिया कर्म के अनुसार होती है :
राम ने रोटी खाई, सीता ने एक आम खाया, लड़कों ने वह प्रदर्शनी देखी, मोहन को रोटी खानी है, सीता को अभी अखबार पढ़ना है, शीला से यह खाना अब खाया नहीं जाता, रामू से ये सूखी रोटियां नहीं खाई जातीं, बीमार को रोटी खानी चाहिए, बीमार को दूध पीना चाहिए।
ಕ್ರಿಯಾಪದ ಕರ್ಮಪದಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಇರಬೇಕಾದರೆ ಅವಶ್ಯಕವಾಗಿರುವಂತದ್ದು ಅಲ್ಲಿ ಕರ್ಮಪದದ ಜೊತೆಗೆ ಕಾರಕ ಚಿನ್ಹೆ ಇಲ್ಲದಿರುವುದು. ಕಾರಕ ಚಿನ್ಹೆ ಇದ್ದಲ್ಲಿ ಕ್ರಿಯಾಪದ ಅದರ ಅನುಸಾರ ಇರುವುದಿಲ್ಲ. ಉದಾಹರಣೆ:
क्रिया के कर्म के अनुसार होने के लिए आवश्यक है कि कर्म के साथ कारक-चिह्न न हो। यदि कारक-चिह्न हुआ तो क्रिया उसका अनुसरण नहीं करेगी :
सीता ने उस चिट्ठी को पढ़ा, राम ने उस चिट्ठी को पढ़ा। ऐसे ही कर्ता के साथ कारक-चिह्न न हुआ तब भी क्रिया कर्म का अनसुरण नहीं करेगा : राम रोटी खा रहा है, सीता चावल खा रही है।
(ग) ಕರ್ತೃ ಹಾಗೂ ಕರ್ಮ ನಿರಪೇಕ್ಷ ಕ್ರಿಯಾಪದ: कर्ता और कर्म से निरपेक्ष क्रिया:
ಕರ್ತೃ ಹಾಗೂ ಕರ್ಮಪದ ಇವೆರಡರ ಜೊತೆಗೂ ಕಾರಕ ಚಿನ್ಹೆ ಇದ್ದಲ್ಲಿ ಕ್ರಿಯಾಪದ ಪುಲ್ಲಿಂಗ ಏಕವಚನದಲ್ಲಿ ಇರುತ್ತದೆ. ಉದಾಹರಣೆ:
यदि कर्ता और कर्म दोनों के साथ कारक-चिह्न हों तो क्रिया सदा ही पुल्लिंग एकवचन होती है : छात्र ने छात्रा को देखा, छात्रा ने छात्र को देखा, छात्रों ने छात्रा को देखा, छात्राओं ने छात्रों को देखा, मैंने (पुरुष) उसे (स्त्री) देखा, उसने (स्त्री) मुझे (पुरुष) देखा।
(घ) ವಿಶೇಷಣ ಮತ್ತು ವಿಶೇಷ್ಯದ ಅವ್ಯಯ: विशेषण और विशेष्य का अन्वय:
ವಿಶೇಷಣಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಪಟ್ಟಂತೆ ಅವ್ಯಯದ ಪ್ರಶ್ನೆ ಕೇವಲ ಅಕಾರಾಂತ ವಿಶೇಷಣಗಳಿಗಷ್ಟೇ ಸೀಮಿತವಾಗಿವೆ. ಉಳಿದೆಲ್ಲಾ ವಿಶೇಷಣಗಳು, ವಿಶೇಷಣದ ಅಧ್ಯಾಯದಲ್ಲಿ ಹೇಳಿರುವಂತೆ, ಯಾವಾಗಲೂ ಏಕರೂಪದಲ್ಲೇ ಇರುತ್ತವೆ. ಉದಾ: ಸುಂದರ ಹೂವು, ಸುಂದರ ಹೆಂಡತಿ, ಸುಂದರ ಹೂವುಗಳನ್ನು, ಸುಂದರ ಎಲೆಗಳು.
विशेषण के अन्वय का प्रश्न केवल उन्हीं विशेषणों के साथ उठता है जो आकारांत होते हैं। शेष सभी विशेषण, जैसा कि विशेषण के अध्याय में कहा जा चुका है, हमेशा एकरूप रहते हैं: सुन्दर फूल, सुन्दर पत्ती, सुन्दर फूलों को, सुन्दर पत्तियां।
(1) ಅಕಾರಾಂತ ವಿಶೇಷಣಗಳು, ಅವು ವಿಶೇಷ್ಯದ ಮೊದಲು ಬರಲಿ ಅಥವಾ ಆನಂತರ ವಿಧೇಯ ವಿಶೇಷಣದ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಬರಲಿ, ಅವು ಲಿಂಗ ವಚನದಲ್ಲಿ ವಿಶೇಷ್ಯದ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಇರುತ್ತವೆ. ಉದಾಹರಣೆ:
आकारांत विशेषण चाहे विशेष्य के पहले आए अथवा बाद में विधेय-विशेषण के रूप में, वह लिंग-वचन में विशेष्य के अनुसार ही रहता है : वह पेड़ बहुत लंबा है, वह लंबा पेड़ खूबसूरत है, वह लंबी डाली फूलों से लदी है, वह डाली लंबी है।
(2) ವಿಶೇಷ್ಯ ಮೂಲ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಇದ್ದಲ್ಲಿ ಅಕಾರಂತ ವಿಶೇಷಣ ಕೂಡಾ ಮೂಲರೂಪದಲ್ಲೇ ಇರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಅದು ವಿಕೃತ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಇದ್ದಲ್ಲಿ ವಿಶೇಷಣ ಕೂಡಾ ವಿಕೃತ ರೂಪದಲ್ಲೇ ಇರುತ್ತದೆ.
यदि विशेष्य मूल रूप में है तो आकारांत विशेषण भी मूल रूप में आता है, किन्तु यदि वह विकृत रूप में है तो विशेषण भी विकृत रूप में आता है : लंबा लड़का गया, लंबे लड़के को बुलाओ। विशेष्य विकृत रूप में हो किन्तु परिवर्तित न हो, तब भी विशेषण परिवर्तित हो जाएगा : पीला फूल खिला है, पीले फूल को तोड़ लो।
(3) ಒಂದು ವಿಶೇಷಣದ ಹಲವು ವಿಶೇಷ್ಯಗಳು ಇದ್ದಲ್ಲಿ ಕೂಡಾ ಈ ನಿಯಮಗಳು ಅನ್ವಯವಾಗುತ್ತವೆ.
एक विशेषण के कई विशेष्य हों तब भी ये ही नियम लागू होते हैं: वह बड़ा और हरा मकान सुन्दर है, उस बड़े और हरे मकान में कौन रहता है?
(4) ಅನೇಕ ಸಮಾಸರಹಿತ ವಿಶೇಷ್ಯಗಳ ವಿಶೇಷಣ ಸಮೀಪದ ವಿಶೇಷ್ಯಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಇರುತ್ತದೆ.
अनेक समासरहित विशेष्यों का विशेषण निकटवर्ती विशेष्य के अनरूप होता है।
भोले-भाले बच्चे और बच्चियां, भोली-भाली बच्चियां और बच्चे।
(ड.) ಸಂಬಂಧ ಮತ್ತು ಸಂಬಂಧಿ ಅವ್ಯಯ: संबंध और संबंधी का अन्वय:
ಸಂಬಂಧಗಳ ರೂಪಗಳಲ್ಲಿ ಕೂಡಾ ಮೆಲೆ ಹೇಳಿದ ವಿಶೇಷಣ ನಿಯಮಗಳು ಅನ್ವಯವಾಗುತ್ತವೆ. ವಾಸ್ತವವಾಗಿ, ಸಂಬಂಧ ರೂಪ ವಿಶೇಷಣವೇ ಆಗಿರುತ್ತದೆ ಹಾಗು ಸಂಬಂಧಿ ವಿಶೇಷ್ಯವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಉದಾಹರಣೆ:
सम्बन्ध के रूपों पर भी वही नियम लागू होते हैं, जो ऊपर विशेषण के बारे में दिए गये हैं। वस्तुत: सम्बन्ध के रूप विशेषण ही होते हैं तथा सम्बन्धी विशेष्य होता है : यह मेरी छड़ी है, यह छड़ी मेरी है, उसकी माताजी तथा पिताजी गये, उसके पिताजी तथा माताजी गईं।
(च) ಸರ್ವನಾಮ ಮತ್ತು ನಾಮಪದಗಳ ಅವ್ಯಯ: सर्वनाम और संज्ञा का अन्वय:
(1) ಸರ್ವನಾಮ ಯಾವ ನಾಮಪದದ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತದೆಯೋ ಅದ ಲಿಂಗ ವಚನಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಉದಾಹರಣೆ: ಅವಳು (ಸೀತಾ) ಹಾಡಿದಳು, ಅವನು (ರಾಮ) ಹಾಡಿದ, ಅವರು (ಹುಡುಗರು) ಹೋದರು, ನನ್ನ ತಂದೆ ಮತ್ತು ದೊಡ್ಡಣ್ಣ ಬಂದಿದ್ದಾರೆ, ಅವರು (ಜನ) ನಾಳೆ ಹೋಗುತ್ತರೆ.
सर्वनाम उसी संज्ञा के लिंग-वचन का अनुसरण करता है, जिसके स्थान पर आता है : वह (सीता) गई, वह (राम) गया, वे (लड़के) गए, मेरे पिताजी और बड़े भाई आए हैं, वे (लोग) कल जाएँगे।
(2) ಗೌರವ ಸೂಚಿಸುವ ಸಲುವಾಗಿ ಏಕವಚನ ನಾಮಪದಕ್ಕೆ ಬಹುವಚನ ಸರ್ವನಾಮದ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಉದಾಅಹರಣೆ: ತಂದೆ ಬಂದಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು ಅವರು ಒಂದೆರಡು ದಿನ ನಿಲ್ಲುತ್ತಾರೆ; ತರುವಾಯ ಅವರಿಗೆ ಮುಂಬೈಗೆ ಹೋಗಲಿಕ್ಕಿದೆ..
आदर के लिए एकवचन संज्ञा के लिए बहुवचन सर्वनाम का प्रयोग होता है : पिताजी आए हैं और वे एक-दो दिन रुकेंगे; उसके बाद उन्हें बम्बई जाना होगा।
(3) ಯಾವುದೇ ವರ್ಗದ ಪ್ರತಿನಿಧಿಯ ರೂಪದಲ್ಲಿ ‘ನಾನು’ ಶಬ್ಧದ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ‘ನಾವು’ಪದಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಇದೇ ಪ್ರಕಾರ ‘ನನ್ನ’ ಶಬ್ಧದ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ‘ನಮ್ಮ’ ಮೊದಲಾದ ಪ್ರಯೋಗಗಳೂ ಇವೆ. ಹೀಗಾಗಿ ಸಂಪಾದಕ, ಪ್ರತಿನಿಧಿ ಮಂಡಲದ ಮುಖಂಡ, ದೇಶದ ಪ್ರತಿನಿಧಿ, ದೇಶದ ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಮಾತಾಡುವ ರಾಷ್ಟ್ರಪತಿ, ಪ್ರಧಾನ ಮಂತ್ರಿ ಮೊದಲಾದವರು ‘ನಾವು’, ‘ನಮ್ಮ’ ಮೊದಲಾದ ಶಬ್ಧಗಳ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡುತ್ತಾರೆಯೇ ಹೊರತು ‘ನಾನು’, ‘ನನ್ನ’ ಮೊದಲಾದ ಪದಗಳನ್ನಲ್ಲ. ಒಂದು ವೇಳೆ ಅವರು ‘ನಾನು’, ‘ನನ್ನ’ ಮೊದಲಾದ ಶಬ್ಧಗಳನ್ನು ಬಳಸಿದಲ್ಲಿ ಅವುಗಳ ಅರ್ಥ ವ್ಯಕ್ತಿಗತ ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಇರುತ್ತದೆ.
किसी वर्ग के प्रतिनिधि के रूप में ‘मैं’ के स्थान पर ‘हम’ का प्रयोग होता है। इसी प्रकार ‘मेरा’ के स्थान पर ‘हमारा’ आदि अन्य रूपों का भी। इसीलिए संपादक, प्रतिनिधि-मंडल का नेता, देश का प्रतिनिधि, देश की ओर से बोलनेवाला राष्ट्रपति, प्रधानमंत्री आदि हम, हमारा आदि का ही प्रयोग करते हैं, मैं, मेरा आदि का नहीं। यदि वे मैं, मेरा आदि का प्रयोग करें तो उसका अर्थ उनका व्यक्तिगत रूप आदि होता है।
(4) ನೀನು, ನೀವು, ತಾವು- ಈ ಮೂರೂ ಮಧ್ಯಮ ಪುರುಷ ವಾಚಕಗಳು. ಆದ್ದರಿಂದ ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿ ಅವು ಸಂಬಂಧಿತ ನಾಮಪದಗಳಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಇರುತ್ತವೆ. ಮೂರೂ ಪದಗಳ ಅರ್ಥಾಂತರವನ್ನು ಸರ್ವನಾಮ ಅಧ್ಯಾಯ ಘಟಕದಲ್ಲಿ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ.
तू, तुम, आप तीनों ही मध्यम पुरुष हैं, किन्तु प्रयोग में वे सम्बन्धित संज्ञा के अनुसार आते हैं। तीनों का अन्तर सर्वनाम के प्रसंग में बतलाया जा चुका है।
2.17 ಅಧ್ಯಾಹಾರ: अध्याहार:
ಅಧ್ಯಾಹಾರ ಎಂದರೆ ವಾಕ್ಯವನ್ನು ಅರ್ಥೈಸುವ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ, ವಾಕ್ಯ ರಚಿಸುವ ವೇಳೆ ಯಾವ ಶಬ್ಧಗಳನ್ನು ಬಿಡಲಾಗಿದೆಯೋ ಅಂತಹ ಶಬ್ಧಗಳನ್ನು ಗಣನೆಗೆ ತಂದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಎಂದರ್ಥ. ಅಂತಹ ಶಬ್ಧಗಳ ಅನುಪಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲೂ ವಾಕ್ಯದ ಅರ್ಥಗ್ರಹಿಕೆಗೆ ಯಾವ ಅಡ್ಡಿಯೂ ಇರುವುದಿಲ್ಲ. ‘ರಾಮನು ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದಾನೆ ಮತ್ತು ಮೋಹನ್ ಕೂಡಾ’- ಈ ವಾಕ್ಯ ಮೂಲತಃ ‘ರಾಮನು ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದಾನೆ ಮತ್ತು ಮೋಹನ್ ಕೂಡಾ ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದಾನೆ’ಎಂದಾಗಿದೆ. ಆದರೆ ಉತ್ತರಾರ್ಧದ ‘ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದಾನೆ’ ಎಂಬುವುದನ್ನು ಅಧ್ಯಾಹಾರ ಮಾಡಿ ವಾಕ್ಯವನ್ನು ಸಂಕ್ಷೇಪಿಸಲಾಗಿದೆ. ಅಧ್ಯಾಹಾರದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಪ್ರಕಾರಗಳಿವೆ. (ಕ) ಕರ್ತೃಪದದ ಅಧ್ಯಾಹಾರ- ಉದಾ: ‘ರಾಜಾ ಸಾಹೇಬರ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಕಳ್ಳತನ ನಡೆದಿದೆ ಎಂದು ಕೇಳಿದ್ದೇನೆ’ (ಖ) ಕ್ರಿಯಾಪದದ ಅಧ್ಯಾಹಾರ- (೧) ಗಾದೆಗಳು- ಮನೆಯ ಕೋಳಿ ಧಾನ್ಯ ಸಮ, ಹೊಸತ್ತು ಒಂಬತ್ತು ದಿನ ಹಳೆಯದು ನೂರು ದಿನ. (೨) ರಾಮನು ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದಾನೆ ಮತ್ತು ಮೋಹನ್ ಕೂಡಾ (ಗ) ವಾಕ್ಯಾಂಶದ ಅಧ್ಯಾಹಾರ- (೧) ಪ್ರಶ್ನೋತ್ತರ- ಪ್ರಶ್ನೆ: ನಿಮ್ಮ ಹೆಸರು ಏನು? ಉತ್ತರ: ರಾಮ (‘ನನ್ನ ಹೆಸರು’ ಮತ್ತು ‘ಆಗಿದೆ’ ಅಧ್ಯಾಹಾರವಾಗಿದೆ) (೨) ಇತರೆ- ಅವಳು/ನು ಹೇಗೆ ದನವೋ ಹಾಗೆ ನೇರವಾಗಿದ್ದಾನೆ/ಳೆ
अध्याहार का अर्थ है, वाक्य का अर्थ करते समय कुछ ऐसे शब्दों को लाना जिन्हें वाक्य बनाते समय छोड़ दिया गया है क्योंकि उनके न रहने पर भी उस प्रसंग में वाक्य को समझने में बाधा नहीं पड़ती। ‘राम जा रहा है और मोहन भी’ वाक्य मूलत: हे ‘राम जा रहा है और मोहन भी जा रहा है’, किन्तु अन्तिम ’जा रहा है’ का अध्याहार करके वाक्य को यह संक्षिप्त रूप दे दिया गया है। अध्याहार कई प्रकार का हाता है : (क) कर्ता का अध्याहार – सुना है राजा साहब के घर चोरी हो गई, (ख) क्रिया का अध्याहार – (1) लोकोक्तियों में : घर की मुर्गी दाल बराबर, नया नौ दिन पुराना सौ दिन। (2) राम जा रहा है और मोहन। यहां ‘जा रहा है’ का अध्याहार है, (ग) वाक्यांश का अध्याहार – (अ) प्रश्नोत्तर में : प्रश्न – तुम्हारा नाम क्या है? उत्तर- राम (‘मेरा नाम’ तथा ‘है’ का अध्याहार)। (आ) अन्यत्र : वह ऐसा सीधा है जैसे गाय (‘सीधी होती है’ का अध्याहार)।
----------------------------------